मासिक पाळी माहिती, लक्षणे, समस्या, शंका जाणून घेतल्यानंतर मुळात मासिक पाळी समस्या कोणत्या कारणांमुळे निर्माण होतात याची प्राथमिक माहिती असणे आवश्यक आहे. अर्थात कोणत्या समस्येसाठी आपल्यावर कोणते वैद्यकीय उपचार करण्याचा सल्ला डॉक्टर देत आहेत याची जाणीव आपल्याला होईल.
मासिक पाळी समस्या जाणून घेण्यासाठी क्लिक करा.
मासिक पाळी सविस्तर माहिती सह तुमच्या अनेक प्रश्नांची उत्तरे जाणून घ्या. लिंक वर क्लिक करा.
अनियमित पाळी ची कारणे आणि उपचार याविषयी मार्गदर्शन करताना डॉ. सोनाली मळगांवकर म्हणतात की, नेमक्या कुठल्या कारणामुळे पाळी अनियमित झालेली आहे याचे कारण शोधणे गरजेचे आहे. त्यासाठी थायरॉईड आणि प्रोलॅक्टिन सारख्या काही सिम्पल ब्लड टेस्ट, पेल्विक अल्ट्रासाउंड म्हणजेच गर्भाशयाची सोनोग्राफी करून अंडाशयाची कपॅसिटी आणि गर्भाशयाची स्थिती यांचे निदान करणे गरजेचे असते. कुठली समस्या आहे हे जाणून त्यावर उपचार करणे पहिली स्टेप, जसे की, वजनवाढ ही समस्या असेल तर निदानांती योग्य उपचार देऊन ७-१० टक्के वजन कमी केले तरी मासिक पाळी नियमित होऊ शकते. थोडक्यात अनियमित पाळी अथवा गर्भधारणा समस्येचे योग्य निदान आणि उपचार गरजेचे आहे.
अनियमित मासिक पाळीची कारणे:
मासिक पाळी नियमित न येण्याची अनेक शारीरिक, मानसिक तसेच भौतालिक कारणे असू शकतात. धकाधकीच्या जीवनशैली, असमतोल आहार, अनियमित आहार, जंक फूड चे सेवन, मानसिक ताणतणाव, चिंता, अल्कोहोल सेवन अथवा तत्सम व्यसने, दीर्घ शारीरिक आजार, संप्रेरकांचे असुंतलन (हार्मोनल इम्बॅलन्स), जंतुसंसर्ग, गर्भनिरोधक औषधांचे सेवन, शारीरिक वा मानसिक आजारांवरील औषधांचे सेवन अशा अनेक कारणांमुळे मासिक पाळीचे चक्र बाधित होऊ शकते. पर्यायाने ही अनियमित मासिक पाळी गर्भधारणेत अडसर ठरू शकते. त्यामुळेच गर्भधारणेच्या प्रवासात अनियमित मासिक पाळीची कारणे जाणून घेणे अनिवार्य आहे.
मासिक पाळी येण्याची लक्षणे : मासिक पाळी च्या आधी काही लक्षणे सौम्य ते तीव्र स्वरूपात स्त्रियांना जाणवतात. स्तन हळवे होणे, पोट फुगल्यासारखे वाटणे, डोकेदुखी, झोप न लागणे, चिडचिड, थकवा, स्ट्रेस वाढणे, व्हाईट डिस्चार्ज इ. त्रास होतात. ही सर्व लक्षणे शरीरात संप्रेरकांमुळे होणा-या बदलांमुळे असतात. पाळीच्या आधी 1-2 आठवडे हा त्रास होतो.
मासिक पाळी अनियमित असण्याची काही शारीरिक कारणे :
१) प्रायमरी ओवॅरियन सिंड्रोम :
प्राथमिक ओवरी सिंड्रोम म्हणजे अंडाशय अकाली निकामी होणे. तसेच अंडाशयाच्या भिंती पातळ झाल्याने गर्भधारणेत अडथळे येतात आणि संबंधाच्या वेळी वेदना होऊ शकतात. प्रायमरी ओवॅरियन सिंड्रोम असलेल्या महिलांना वर्षानुवर्षे अनियमित पाळी येते किंवा काही रुग्णांमध्ये अधूनमधून मासिक पाळी येते. ही समस्या असलेल्या महिलांमध्ये मेनोपॉज ४० वर्षे वयापूर्वी येऊ शकतो.
| उपचार | तपासण्या |
| या आजाराचा थेट संबंध प्रजनन प्रणालीशी असतो. यामुळे गर्भधारणेच्या समस्या निर्माण होतात. उपचार करण्याचा मुख्य हेतू म्हणजे शरीरातील इस्ट्रोजेन आणि प्रोजेस्टरोन ची पातळी वाढवून गर्भाशयातील अस्तर सुरक्षित करणे. | डॉक्टर खालील तपासण्या करण्यास सुचवू शकतात. तपासण्या सकारात्मक आल्यास काही औषधोपचार सुचविला जातो. १) फॉलिकल स्टिम्युलेटिंग हार्मोन टेस्ट (एफ.एस.एच. टेस्ट) : प्राथमिक ओवरी सिंड्रोम मध्ये एफ.एस.एच. ची पातळी वाढलेली असते. २) इस्ट्राडिओल चाचणी : प्राथमिक ओवरी सिंड्रोम मध्ये इस्ट्राडिओल ची पातळी कमी झालेली असते. ३) कॅरिओटाइप : ही एक गुणसूत्र चाचणी आहे. ४) एफ.एम.आर.१ : ही एक जीन चाचणी आहे. |
२) पी.सी.ओ.डी. (PCOD) (पॉलीसिस्टिक ओवारीण डिसीज) :
यामधल्या अपरिपक्व अथवा अंशतः परिपक्व अंडी गर्भाशयाकडे सोडू लागतात. अंडाशयातच सिस्ट (द्रवाने भरलेल्या छोट्या पिशव्या) अथवा अंडाशयात लहान गाठी बनतात. यामुळे हार्मोनल असंतुलन आणि अंडाशयाला सूज येते. यामुळे मासिक पाळी अनियमित होतेच शिवाय हि महिलांमध्ये मोठ्या प्रमाणात आढळणारी आणि गर्भधारणेत अडथळे निर्माण करणारी समस्या आहे.
Does irregular periods mean pcos? : अनियमित पाळी च्या अनेक कारणांपैकी पीसीओएस हे एक कारण असू शकते. अंडाशय अपरिपक्व अथवा अंशतः परिपक्व अंडी गर्भाशयाकडे सोडू लागतात. अंडाशयातच सिस्ट (द्रवाने भरलेल्या छोट्या पिशव्या) अथवा अंडाशयात लहान गाठी बनतात. यामुळे हार्मोनल असंतुलन आणि अंडाशयाला सूज येते. यामुळे मासिक पाळी अनियमित होतेच शिवाय हि महिलांमध्ये मोठ्या प्रमाणात आढळणारी आणि गर्भधारणेत अडथळे निर्माण करणारी समस्या आहे.
पी.सी.ओ.डी. असलेल्या स्त्रियांमध्ये वंध्यत्वाची समस्या निर्माण होऊ शकते. त्यासाठी वैद्यकीय उपचार वेळीच घेणे गरजेचे असते.
| लक्षणे | कारणे |
| – अनियमित पाळी हे पी.सी.ओ.डी. चे मुख्य लक्षण आहे. – हर्सुटिझम या लक्षणांमध्ये पीसीओडीमध्ये अंडाशय मोठ्या प्रमाणात पुरुष संप्रेरक एन्ड्रोजन सोडतात, ज्यामुळे स्त्रियांमध्ये केसांची जास्त वाढ होते. – याव्यतिरिक्त मूड स्विंग, पुरळ येणे, केस गळती, त्वचा काळवंडणे, वजन वाढणे, ऍसिडिटी वा जळजळ होणे, मासिक पाळीत अधिक रक्तस्त्राव होणे ही लक्षणे दिसतात. – प्रजनन प्रक्रियेच्या (ओव्यूलेशन प्रोसेस) वारंवारितेवर परिणाम होतो. – रक्तदाब (बी.पी.), मधुमेह (डायबेटीस) होऊ शकतो. – एन्डोमेट्रियल कर्करोग : गर्भाशयाच्या अस्तराला एन्डोमेट्रिअम म्हणतात. पी.सी.ओ.डी. ने ओव्यूलेशन समस्या निर्माण होऊन अंडाशयाचा कर्करोग होऊ शकतो. | – रक्तातील नात्यांमध्ये पी.सी.ओ.डी. ची अनुवंशिकता असणे. – इन्शुलिन तयार करणाऱ्या ग्रंधित बिघाड होतो आणि इन्शुलिन ची पातळी वाढते. इन्शुलिन भुकेचे नियंत्रण करीत असतो. ओबेसिटी (लठ्ठपणाची) समस्या निर्माण होते. – पुरुषी संप्रेरकांचे प्रमाण वाढते. अंडाशयात टेस्टेटरॉन या पुसूशी हार्मोन ची पातळी वाढते. यामुळे पुरुषी लक्षणे देखील विकसित होतात. – अनेक महिलांमध्ये वा मुलींमध्ये डिप्रेशन या मानसिक आजाराची समस्या निर्माण होऊ शकते. |
उपचार :
- पेल्विक तपासणी : या श्रोणि तपासणी दरम्यान स्त्री च्या पुनरुत्पादक अवयवांचे (रिप्रॉडक्टिव्ह ऑर्गन) वस्तुमान, वाढ किंवा इतर बदल तपासाले जातात.
- ब्लड टेस्ट : रक्ताचे नमुने घेऊन हार्मोनल पातळी, कोलेस्टेरॉल आणि ट्रायग्लिसराइड पातळी, शरीरातील साखरेचे प्रमाण (ग्लूकोज) इ. तपासण्या केल्या जातात.
- अल्ट्रासाऊंड टेस्ट : अल्ट्रासाऊंड अंडाशयाचे स्वरूप आणि गर्भाशयाच्या अस्तराची जाडी तपासू शकते. तपासणी दरम्यान तुमच्या योनीमध्ये कांडीसारखे उपकरण (ट्रान्सड्यूसर) ठेवले जाते. ट्रान्सड्यूसर ध्वनी लहरी उत्सर्जित करतो ज्या संगणकाच्या स्क्रीनवर प्रतिमांमध्ये अनुवादित केल्या जातात.
३) पी.सी.ओ.एस. (PCOS) (पॉलीसिस्टिक ओवरीयन सिन्ड्रोम) :
हा मात्र अंतःस्रावी प्रणालीचा एक विकार आहे. अंतःस्रावी समस्यांमुळे अंडाशय जास्त प्रमाणात एंड्रोजन (पुरुष संप्रेरक) तयार करतात, ज्यामुळे अंडी सिस्ट बनण्याची शक्यता असते. त्याचे अधिक धोकादायक परिणाम आहेत आणि त्याच्या उपचारांसाठी नेहमी बाह्य संप्रेरक सेवन आवश्यक असते. पीसीओएसग्रस्त महिलांमध्ये स्त्री बीजाची उत्पत्ती होऊ शकत नाही. गर्भाशयामधील एस्ट्रोजेनच्या अतिउत्पादनामुळे, प्रजननासाठी महत्वपूर्ण असलेले बीजांडच जर नियमित तयार होत नसेल, तर गर्भधारणा अशक्य आहे. त्यामुळे या समस्येचे गांभीर्य लक्षात वेळीच उपचार घेणे अनिवार्य असते.
| लक्षणे | कारणे | तपासण्या |
| – अनियमित मासिक पाळी – केसांची असामान्य वाढ – मुरुमं – ओवेरीयन सीस्ट (गर्भाशयात गाठ) | – अनुवंशिकता – डिप्रेशन, आँक्सायटीं, स्ट्रेस – इन्शुलिनच्या पातळीत वाढ – टेस्टेरॉन च्या पातळीत वाढ | – पेल्विक तपासणी – रक्त चाचण्या – अल्ट्रासाउंड |
उपचार : पी.सी.ओ.एस. मुले गर्भधारणा होणे जरी अशक्य असले तरी काही प्रमाणात प्रजनन तज्ज्ञांकडून उपचार घेणे शक्य आहे.
- औषधे : प्रजननासाठी काही निवडक इस्ट्रोजेन रिसेप्टर मॉड्युलेटर औषधे उपलब्ध आहेत.
- फर्टिलिटी इंजेक्शन : गर्भधारणा होत नसेल तर बीजांड सोडण्यासाठी फर्टिलिटी इंजेक्शनची आवश्यकता लागते. फर्टिलिटी इंजेक्शन्समध्ये समप्रमाणात असणारी संप्रेरक, आपल्या मेंदूला गर्भाशयाला बीजांड बनविण्यासाठी सिग्नल देतात.
- आय.व्ही.एफ : कोणत्याही ट्रीटमेंटनंतर देखील गर्भधारणा झाली नाही तर इन विट्रो फर्टिलायझेशन (आयव्हीएफ) चा मार्ग अवलंबता येतो. आय.व्ही.एफ. पद्धतीमध्ये, डॉक्टर किरकोळ प्रक्रियेद्वारे जास्त बीजांडे तयार होण्याची इंजेक्शन देऊन, स्त्रीच्या अंडाशयातील बीजांडे बाहेर काढतात. प्रयोगशाळेत हे बीजांड पिकवले जातात, त्यानंतर यातील चांगल्या प्रतीचे बीजांड गर्भाशयात परत सोडले जातात. या उपचार पद्धतीने गर्भधारणा झाली आहे किंवा नाही हे रक्ताची चाचणी करून ठरवण्यात येते. तसेच, एम्ब्रियो फ्रीजिंग द्वारे भावी योजनेसाठी गर्भ गोठवण्याचा मार्ग देखील यात निवडता येतो.
४) थायरॉईड चे असंतुलन :
थायरॉईड संप्रेरके तुमच्या बाळाच्या मेंदू आणि मज्जासंस्थेच्या सामान्य विकासासाठी महत्त्वपूर्ण असतात. पहिल्या तिमाहीत गर्भधारणेचे पहिले ३ महिने तुमचे बाळ तुमच्या थायरॉईड संप्रेरकाच्या पुरवठ्यावर अवलंबून असते. थायरॉईड संप्रेरकाची कमी पातळी तुमच्या अंडाशयातून (ओव्हुलेशन) अंडी सोडण्यात व्यत्यय आणू शकते, ज्यामुळे प्रजनन क्षमता कमी होते. हायपोथायरॉईडीझम) कमी असेल तर तुम्हाला गर्भधारणा करणे अधिक कठीण होण्याची शक्यता आहे. मासिक पाळी अधिक येण्याने स्त्रियांमध्ये ऍनिमिया (शरीरात रक्ताचे कमी प्रमाण) ची समस्या उद्भवू शकते. परिणामी मूल होण्याची शक्यता कमी असते. केवळ गर्भधारणा राहण्यातच नव्हे तर बाळ होईपर्यंतच्या पूर्ण प्रवासात थायरॉईड अडथळा निर्माण करू शकतात.
| लक्षणे | तपासण्या |
| – चेहऱ्याला सूज – थकवा – वजन वाढणे – एकाग्रता कमी होणे – त्वचा ताठरणे – ओटीपोटात त्रास होणे | – टी.एस.एच. चाचणी (थायरॉईड उत्तेजक संप्रेरक): थायरॉईड क्रियाकलाप मोजण्यासाठी ही चाचणी वापरली जाते. – टी.३ (त्रयोडोथायडोरीं) आणि टी.४ (थायरॉक्सिन) चाचणी – टी.एस.आय. चाचणी (थायरॉईड उत्तेजक इम्युनोग्लुबोलिन) |
उपचार :
- थायरॉक्सिन हे कृत्रिम थायरॉईड संप्रेरक वापरून हायपरथायरॉडिसम वर उपचार केला जातो.
५) हायपरप्लाझिया :
यामध्ये ऊतकांमधील पेशींच्या संख्येत वाढ होते. ही स्थिती प्रत्येक वेळी कर्करोगाची नसली तरीदेखील कर्करोग उद्भवू शकतो. गर्भाशय तीन थरांचा बनलेला असतो. पेरीमेंट्रीयं, मायोमेट्रियम आणि इन्डोमेट्रियम. सर्वात आतील थर इन्डोमेट्रियम होय. गर्भधारणेसाठी सुरक्षित कवच म्हणून हे अस्तर नैसर्गिकरित्या हार्मोन्स कडून तयार होते आणि मासिक पाळी दरम्यान गाळून पडते व रक्तस्रावावटे बाहेर टाकले जाते.
| लक्षणे | कारणे |
| – अधिक रक्तस्त्राव होणे – वारंवार पाळी येणे – ऍनिमिया होणे – अशक्तपणा येणे – लठ्ठपणा – वंध्यत्व | – ज्यावेळी इस्ट्रोजिन ची पातळी वाढते आणि प्रोजेस्टेरॉन ची पातळी कमी होते तेव्हा गर्भाशयातील अस्तर जाड होते आणि हायपरप्लासिया होतो. – हार्मोन रिप्लेसमेंट थेरपी चा दीर्घकाळ वापर – पी.सी.ओ.डी. |
| तपासण्या | उपचार |
| – पेल्विक अल्ट्रासाउंड : गर्भाशयातील अस्तराची जाडी मोजण्यासाठी पेल्विक अल्ट्रासाउंड केले जाते. – ट्रान्स व्हजायनल अल्ट्रासाउंड : इन्डोमेट्रिम मधील बदलांचे अचूकपणे मूल्यांकन करण्यासाठी ही तपासणी केली जाते. – हिस्टेरोस्कोपी : इंडोस्कोप चा वापर करून एन्डोमेट्रिम पाहण्यासाठी ही चाचणी केली जाते. – एन्डोमेट्रियल बायोप्सी : निदानाची पुष्टी करण्यासाठी आणि एन्डोमेट्रियल कॅन्सर ची शक्यता तपासण्यासाठी ही चाचणी केली जाते. – रुटीन पेल्विक अल्ट्रासाउंड : कॅन्सर ची शक्यता तपासण्यासाठी सावधगिरी म्हणून २-३ वर्षांनी रुटीन अल्ट्रासाउंड केले जाते. | औषधे : प्रोजेस्टेरॉन च्या गोळ्या सर्जिकल उपचार : एन्डोमेट्रियल अबलेशन पद्धतीचा वापर करून एन्डोमेट्रियम साफ केला जातो. याशिवाय अधिक गंभीर परिस्थितीत गर्भाशय काढून टाकण्याचा सल्ला डॉक्टर देतात. |
६) आशेरमन्स सिंड्रोम किंवा इंट्रा युटेरिअन सिंड्रोम :
ही समस्या असलेल्या स्त्रियांमध्ये गर्भाशयाच्या आतील मोकळी जागा स्कार टिश्यू घेतात आणि ही मोकळी जागा कमी होते आणि गर्भधारणेत अडथळे निर्माण होतात. हा एक दुर्मिळ आजार आहे. शिवाय यामध्ये अनुवंशिकता असत नाही. गर्भभित्तिकांची जाडी वाढते. यामुळे अधिक रक्तस्त्राव (हेवी ब्लडींग) तसेच प्रजनन समस्याच उद्भवू शकतात.
| लक्षणे | कारणे |
| – ओटीपोटात वेदना – वंध्यत्व – अतिरिक्त रक्तस्त्राव – अनियमित मासिक पाळी – कर्करोगाचा धोका – अमेनोरिया (पाळी न येणे), हायपोमेनोरिया (हलकी मासिक पाळी येणे) – काही रुग्णांमध्ये नॉर्मल पिरीएड्स असल्याचेही दिसून येते. अशा वेळी निदान होणे कठीण होऊन बसते. – ओटीपोटात अस्वस्थता | – ज्यामध्ये ऑपरेटिव्ह हिस्टेरोस्कोपी, गुंतागुंतीचे डायलेशन आणि क्युरेटेज (D&C) किंवा सिझेरियन सेक्शन (सी-सेक्शन) समाविष्ट आहेत अशी शस्त्रक्रिया तुमच्यावे पूर्वी झालेली असेल तर अशेरमन सिंड्रोम चा धोका असतो. – तुम्हाला पेल्विक इन्फेक्शन चा धोका असल्यास – तुम्ही कर्करोगाचा उपचार घेतलेला असल्यास – रेडिएशन ट्रीटमेंट – इंट्रायूटरिन डिव्हाईस (IUD) : तुम्ही बराच काळ इंट्रायूटरिन डिव्हाईस (IUD) चा गर्भनिरोधक म्हणून वापर करीत असाल तर इन्फेक्शन होण्याचा आणि टिश्यू निर्माण होण्याचा धोका असतो. |
| तपासण्या | उपचार |
| – सोनोहायस्टेरोग्राम : गर्भाशयाच्या आतील डाग टिश्यू शोधण्यासाठी डॉक्टर लहान कॅथेटरद्वारे तुमच्या गर्भाशयाच्या पोकळीत थोडेसे खारट द्रावण इंजेक्ट करतात. त्यानंतर, कोणतेही ऊतक पोकळी किंवा गर्भाशय ग्रीवामध्ये अडथळा आणत आहे की नाही हे पाहण्यासाठी ते ट्रान्सव्हॅजिनल अल्ट्रासाऊंड वापरतात. – अल्ट्रासाऊंड : तुमच्या त्वचेवर बाहेरून किंवा ट्रान्सव्हॅजिनल अल्ट्रासाऊंडसह अंतर्गत केले जाऊ शकते. ध्वनी लहरींचा वापर करून अंतर्गत अवयवांचे चित्रण केले जाते. – हिस्टेरोस्कोपी : या तपासणीत तुमच्या गर्भाशयाच्या आत पाहण्यासाठी शेवटी कॅमेरा असलेल्या साधनांचा वापर करतात. यामुळे अंतर्गत अवयवांचे सूक्ष्म परीक्षण केले जाते. – सोनोग्राफी: ही इमेजिंग चाचणी तुमच्या गर्भाशयाच्या आतील बाजूची स्पष्ट प्रतिमा तयार करण्यासाठी सलाईन (मीठ आणि पाण्याचे मिश्रण) द्रावणासह अल्ट्रासाऊंड वापरते. द्रव तुमच्या गर्भाशयाचा विस्तार करतो ज्यामुळे तुमचा प्रदाता तुमच्या गर्भाशयाच्या पोकळीच्या आकाराचे आणि दोषांचे तपशील पाहू शकतो. | – उपचाराचे मुख्य उद्दिष्ट म्हणजे साकार टिश्यू काढून टाकणे आणि गर्भाशयाला त्याच्या मूळ आकारात आणि आकारात पुनर्संचयित करणे. – हिस्टेरोस्कोपी : तपासणीदरम्यान या साधनांच्या मदतीने गर्भाशयातील चट्टे, पातळ चिकट पदार्थ, साकार टिश्यू खरवडून काढून टाकेल जातात. आणि गर्भाशयातील जागा मोकळी केली जाते. – औषधे : हार्मोनल उपचार (इस्ट्रोजेन) आणि अँटिबायोटिक्स. |
७) उच्च प्रोलॅक्टिन पातळी (Prolactinoma) :
रक्तातील प्रोलॅक्टिन पातळी वाढल्यामुळे अनियमित मासिक पाळी ची समस्या निर्माण होऊ शकते, तसेच प्रजनन क्षमताही कमी होते.
| लक्षणे | कारणे |
| – अनियमित मासिक पाळी – मासिक पाळी न येणे – वंध्यत्व – स्तनातून स्त्राव येणे – गॅलॅकटोरीय : गरोदर नसलेल्या महिलेच्या स्तनातून दुधाचा स्त्राव होण्याच्या घटनेला गॅलेक्टोरिया म्हणतात. | – प्रोलॅक्टीनोमा : पेशींचा एक लहान गट पिट्यूटरी ग्रंथीमध्ये सिस्ट तयार करतात. ज्यामुळे अतिरिक्त प्रोलॅक्टिन निर्माण होतो. याला प्रोलॅक्टीनोमा किंवा पिट्यूटरी एडेनोमास असे म्हणतात. |
| तपासण्या | उपचार |
| – ब्लड टेस्ट : पिट्युटरी ग्रंथी कडून निर्माण होणारे हार्मोन्स आणि प्रोलॅक्टिन लेव्हल्स तपासल्या जातात. – एम.आर.आय. : मॅग्नेटिक रिजोनान्स इमेजिंग स्कॅन वापरून प्रोलॅक्टिनोमा शोधला जातो. – व्हिजन टेस्ट्स | – औषधोपचार द्वारे प्रोलॅक्टिन पातळी संतुलित केली जाते. |
८) आमेनोरिया (Amenorrhea) :
अमेनोरिया म्हणजे मासिक पाळी न येणे. स्त्रियांमध्ये पुरुषी लक्षणांचे प्रमाण वाढणे, तारुण्यपूर्व अवस्था, गर्भधारणेची अवस्था, स्तनपान करणाऱ्या माता यांच्यामध्ये ही समस्या दिसून येते. अमेनोरिया मध्ये अंडाशय अंडी सोडीत नाही त्यामुळे गर्भधारणा अशक्य होते. अमेनोरिया अधिक काळ राहिल्यास रजोनिवृत्ती चा धोका संभवतो.
९) अनुवंशिकता :
मासिक पाळी चक्र अनियमित दिसण्यामध्ये बऱ्याचदा अनुवांशिक घटक भूमिका बजावतात.
अनियमित मासिक पाळीची मानसिक कारणे :
- अतिरिक्त ताणतणाव अनुभवणे (स्ट्रेस) : ओव्यूलेशन प्रक्रियेवर अनिष्ट परिणाम होऊन उशिरा मासिक पाळी येण्याची समस्या निर्माण होते.
- जीवनात आघात अनुभवलेला असल्यास (ट्रॉमा) : जीवनात मानसिक संतुलन बिघडवणारी अथवा मानसिक आरोग्यावर दूरगामी परिणाम करणारी घटना अनुभवायला आल्यास संप्रेरकांच्या पातळीत असंतुलन होते आणि त्याचा परिणाम मासिक पाळीवर होऊ शकतो.
- बींज इटिंग : बींज इटिंग म्हणजे सतत खाणे. सतत खाणे ही सवय नसून एक सतत खाण्याचा आजार आहे. यामुळे वजन वाढ, अनियमित मासिक पाळी आणि गर्भधारणेत अडथळे निर्माण होतात.
- अनोरेक्सीया नर्वोसा डिसऑर्डर : हा आजार असलेल्या स्त्रिया अन्नाचे सेवनास प्रतिबंध करतात किंवा अतिरिक्त व्यायाम करून उष्मांक घालवीत असतात. याचा परिणाम म्हणून शरीराचे पोषण होत नाही, हार्मोन ची पातळी घटते आणि मासिक पाळी थांबते.
- बुलिमिया नर्वोसा डिसऑर्डर : हा आजार असलेल्या स्त्रिया अधिक अन्नाचे सेवन करीत असतात. अधिक प्रमाणात अन्नाचे सेवन करणे मासिक पाळीवर कसे परिणाम करते याविषयी संशोधन सुरु आहे, तरी अधिक खाण्याने लठ्ठपणा येतो आणि लठ्ठपणाचा परिणाम म्हणून मासिक पाळी अनियमित होऊ शकते.
- ओबेसिटी डिसऑर्डर : पौगंडावस्थेतील लठ्ठपणा मासिक पाळीत अनियमितता आणतो, तसेच पीसीओएस ला देखील कारणीभूत ठरू शकतो. ज्यामुळे मासिक पाळी क्वचित किंवा अनुपस्थित असू शकते आणि मासिक पाळीत जास्त रक्तस्त्राव ही होऊ शकतो.
- चिंताग्रस्तता (आँक्सायटीं) : डायग्नोस्टिक अँड स्टॅटिस्टिकल मॅन्युअल ने सांगितलेल्या लक्षणांप्रमाणे तुम्हालाही आँक्सायटीं ची समस्या असेल तर त्याचा परिणाम हार्मोनल इम्बॅलन्स होऊन गर्भधारणेवर विपरीत परिणाम होऊ शकतो.
- कुशिंग सिंड्रोम : अधिवृक्क ग्रंथीतून निर्माण होणाऱ्या कॉर्टिसॉल चे प्रमाण वाढले तर कुशिंग सिंड्रोम होतो. याचा परिणाम म्हणून क्वचित मासिक पाळी येणे, मासिक पाळी न येणे आणि गर्भवती राहण्यात अडथळे येणे अशा समस्या उद्भवतात.
इतर कारणे :
जीवनशैली आणि सवयी यांचा मासिक पाळीवर विपरीत परिणाम होतो.
- प्रदूषण
- धकाधकीच्या जीवनशैली
- व्यायामाचा अभाव
- अतिरिक्त व्यायाम
- अल्प आहाराचे सेवन
- अतिरिक्त आहाराचे सेवन
- अनियमित आहार सेवनाच्या वेळा
- व्यावसायिक अथवा कामाच्या ठिकाणचा ताणतणाव
- जंक फूड, फास्ट फूड चे सेवन
- चहा-कॉफी मधून अतिरिक्त कॅफेन चे सेवन
- अल्कोहोल, ड्रग्ज, धूम्रपान सेवन
- अधिक काळ बसून काम करण्याची पद्धत
- गर्भनिरोधक गोळ्यांचे सेवन
- पाळी पुढे ढकलण्यासाठी घेतल्या जाणाऱ्या गोळ्या
अधिक विचारले जाणारे प्रश्न:
१) गरोदरपणत थायरॉईड ची औषधे घेणे योग्य आहे का?
उत्तर : होय. गरोदर अवस्थेत थायरॉईड ची औषधे घेणे अथवा हायपरथायरॉईड वर औषधे घेणे सुरक्षित आहे. याउलट औषधे न घेणे धोक्याचे ठरू शकते.
२) ओव्यूलेशन पिरियड कसा मोजावा ?
उत्तर : शेवटच्या मासिक पाळीच्या पहिल्या दिवसापासून ओव्यूलेशन पिरियड ची गणना केली जाते. शेवटच्या मासिक पाळीचा दिवस पहिला (LMP-Last Menstrual Period) धरला तर, १२ वा दिवस ते १६ वा दिवस हा ओव्यूलेशन पिरियड समजावा. ज्यामध्ये गर्भधारणा शक्य होते.
३) पी.सी.ओ.एस. बरा होऊ शकतो का?
उत्तर : पॉलीसिस्टिक ओव्हरी सिंड्रोम (पीसीओएस) बरा होऊ शकत नाही, परंतु लक्षणे व्यवस्थापित केली जाऊ शकतात.
४) पी.सी.ओ.एस. असल्यास गर्भधारणा शक्य होऊ शकते का?
उत्तर : तुम्हाला PCOS असल्यास, तुम्हाला गर्भधारणा होण्यासाठी संघर्ष करावा लागू शकतो. परंतु वैद्यकीय उपचार आणि जीवनशैलीत निरोगी बदल केल्यास गर्भधारणा शक्य आहे.
५) थायरॉईड असलेल्या महिलांना गर्भधारणा होऊ शकते का?
उत्तर : होय. औषधोपचाराने थायरॉईड नियंत्रित करून गर्भधारणा राहू शकते. परंतु हायपरथायरॉईडीसीम प्रजनन क्षमतेवर परिणाम करू शकतो. तरीही आधुनिक उपचारांनी गर्भधारणा शक्य आहे.
६) प्रसूतीनंतर अनियमित मासिक पाळी का येते ?
उत्तर : विशेषत: बाळाला जन्म दिल्यानंतर सुरुवातीच्या महिन्यांमध्ये अनियमित मासिक पाळी येणे सामान्य आहे. ज्या स्त्रिया स्तनपान करत आहेत त्यांना अनियमित मासिक पाळी येण्याची शक्यता जास्त असते, कारण स्तनपानास समर्थन देणारे हार्मोन्स शरीराला ओव्हुलेशनला उशीर करू शकतात किंवा क्वचितच ओव्हुलेशन करू शकतात.
७) मी अनियमित मासिक पाळीने गर्भवती होऊ शकतो का?
उत्तर : “होय, कारण अनियमित मासिक पाळी असलेल्या स्त्रिया ओव्हुलेशन करू शकतात, तथापि, ओव्हुलेशनची वेळ सांगणे कठिण असू शकते. कधीकधी जीवनशैलीत बदल केल्याने पूर्वीच्या अनियमित कालावधीचे नियमन होऊ शकते आणि तुम्हाला गर्भधारणा होण्यास मदत होते. अन्यथा औषधोपचारानेही अनियमित मासिक पाळी च्या केसेस मध्ये गर्भधारणा राहू शकते.
८) अनियमित पाळीसह नैसर्गिक गर्भधारणेसाठी काय करावे?
उत्तर : अनियमित मासिक पाळी मध्ये ओव्यूलेशन पिरिएड निश्चित करणे अवघड होते. सोनोग्राफी च्या मदतीने ओव्यूलेशन पिरिएड डॉक्टर सांगू शकतात, त्या वेळी संबंध ठेवल्यास गर्भधारणा होऊ शकते. अन्यथा संबंधाची वारंवारिता जास्त ठेवल्यास नैसर्गिक गर्भधारणा होऊ शकते.