हायपरटेन्शन, ब्लड प्रेशर आणि वंध्यत्व
हायपरटेन्शन आणि ब्लड प्रेशर हा रक्तवाहिन्यांशी संबंधित आजार असला तरी त्याचा फर्टिलिटी आरोग्यावरही परिणाम होऊ शकतो. ब्लड प्रेशरचा स्त्रिया आणि पुरुष दोघांच्याही फर्टिलिटी आरोग्यावर परिणाम होऊ शकतो. तुम्ही जर ब्लड प्रेशर सह कुटुंब सुरू करण्याची योजना आखत आहात किंवा तुम्हाला गर्भधारणेमध्ये अडचणी येत आहेत, तर रक्तदाब आणि फर्टिलिटी आरोग्य यांचा संबंध समजून घेणे गरजेचे आहे.
ब्लड प्रेशरचा महिलांच्या पुनरुत्पादक अवयवांवर होणार परिणाम :
- रक्तवाहिन्यांचे नुकसान : उच्च रक्तदाबामुळे अंडाशय आणि गर्भाशयाला पुरवठा करणाऱ्या रक्तवाहिन्यांचे नुकसान होऊ शकते, ज्यामुळे फर्टिलिटी समस्या उद्भवू शकतात आणि महिलांना वंध्यत्व येते.
- गर्भाशयाच्या समस्या : गर्भाशयाला होणारा रक्तपुरवठा विस्कळीत झाल्यामुळे गर्भाशयाच्या समस्या निर्माण होतात. गर्भ रुजण्यात अडचणी येतात किंवा बाळाची वाढ रोखली जाते.
- ओव्यूलेशन डिसऑर्डर : उच्च रक्तदाबामुळे महिलांना ओव्यूलेशन डिसऑर्डर होऊ शकतात. ओव्यूलेशन म्हणजे अंडाशयांनी स्त्रीबीज सोडण्याची प्रक्रिया होय. गर्भधारणा आणि नियमित मासिक पाळी मध्ये ओव्यूलेशनची भूमिका महत्त्वाची असते.
- पीसीओएस : हायपरटेन्शन असलेल्या महिलांमध्ये पॉलीसिस्टिक ओव्हरी सिंड्रोम (पीसीओएस) सारख्या ओव्यूलेशन समस्या अधिक प्रमाणात दिसून येतात. यामध्ये स्त्रीबीजांचा विकास होणे आणि अंडाशयांनी परिपक्व स्त्रीबीजे सोडण्याच्या प्रक्रियेत व्यत्यय येतो. आणि गर्भधारणेत अडचणी येतात.
उच्चरक्तदाबाचा पुरुषांच्या फर्टिलिटी क्षमतेवर होणार परिणाम :
- शुक्राणू समस्या : उच्च रक्तदाब असलेल्या पुरुषांमध्ये शुक्राणूंची संख्या आणि गुणवत्ता प्रभावित होते. काही अभ्यास सुचवतात कि, उच्च रक्तदाबामुळे शुक्राणूंचे उत्पादन कमी होऊ शकते. शुक्राणूंची गुणवत्ता म्हणजेच मोटिलिटी आणि मॉर्फोलॉजी खराब होऊ शकते. यामुळे शुक्राणूंची स्त्रीबीजात प्रवेश करून फर्टिलायझेशन करण्याची प्रक्रिया प्रभावित होते आणि वंध्यत्व येऊ शकते.
- इरेक्शन समस्या : उच्चरक्तदाबामुळे पुरुषांमध्ये इरेक्शन समस्या (इरेक्टाइल डिसफंक्शन) होऊ शकते. रक्तवाहिन्यांना नुकसान झाल्यामुळे इरेक्शन समस्या निर्माण होतात.
- इरेक्टाइल डिसफंक्शन आणि रक्तवाहिन्यांचे नुकसान : उच्च रक्तदाबामुळे रक्तवाहिन्यांचे नुकसान होऊ शकते आणि पुरुषांच्या रिप्रॉडक्टिव्ह अवयवांना होणारा रक्तप्रवाह कमी होतो किंवा प्रतिबंधित होऊ शकतो. इरेक्टाइल डिसफंक्शन मध्ये इजॅक्युलेशन समस्या निर्माण होते आणि नैसर्गिक गर्भधारणेत अडचणी निर्माण होतात.
हायपरटेन्शन आणि ब्लड प्रेशर चे संभाव्य धोके
- गर्भधारणेमुळे हृदय व रक्तवाहिन्यासंबंधी प्रणालीवर अतिरिक्त ताण येतो आणि उच्च रक्तदाबामुळे आई आणि बाळ दोघांनाही गुंतागुंत होण्याचा धोका वाढू शकतो.
- हायपरटेन्शन आणि ब्लड प्रेशर असलेल्या स्त्रिया आणि पुरुषांची फर्टिलिटी क्षमता कमी होते. गर्भधारणेत अडचणी येतात आणि वंध्यत्व येऊ शकते.
- हायपरटेन्शन आणि ब्लड प्रेशर स्थितीत गर्भधारणा झालीच तर पुढे गर्भधारणा झाल्यापासून ते बाळाच्या जन्मापर्यंत आई व बाळाच्या जीवाला धोका असतो.
- बाळाच्या विकासावर देखील परिणाम होऊ शकतो.
- पूर्वीपासून ब्लड प्रेशर असलेल्या स्त्रियांना गर्भधारणेदरम्यान ‘प्रिक्लेमसिया’ होऊ शकतो. प्रिक्लेमसीय हि अशी स्थिती आहे ज्यामध्ये रक्तदाब अधिक वाढतो आणि किडनी तसेच स्वादुपिंड किंवा इतर अवयवांवर परिणाम होऊ लागतो.
- उच्च रक्तदाब स्थितीत मिसकॅरेज चाही धोका असतो.
- सेक्श्युअल डिसफंक्शन : नॅशनल लायब्ररी ऑफ मेडिसिन ने केलेल्या अभ्यासानुसार, सामान्य पुरुषांपेक्षा उच्च रक्तदाब असलेल्या पुरुषांमध्ये इरेक्टाइल डिसफंक्शन (ED) चे प्रमाण जास्त आहे. त्याचप्रमाणे, उच्च रक्तदाब असलेल्या स्त्रियांमध्ये व्हजायनल ल्युब्रिकेशन कमी होणे, यौनच्छा कमी होणे अशी लक्षणे दिसून येतात.
हायपरटेन्शन किंवा ब्लड प्रेशर असल्यास गर्भधारणा शक्य आहे का?
होय. उच्च रक्तदाब किंवा हायपरटेन्शन स्थितीत गर्भधारणा होऊ शकते. गर्भधारणेसाठी उपलब्ध उपचार पर्याय :
मेडिकेशन आणि लाइफस्टाइल मॉडिफिकेशन : सामान्य प्रकरणांमध्ये औषधोपचाराने ब्लड प्रेशर कंट्रोल करून फर्टिलिटी उपचार करणे शक्य आहे. यावेळी तुमचे वय, वजन, लाइफस्टाइल यांचाही विचार करून योग्य सूचना केल्या जातात. जीवनशैलीत सुधार आणून आणि औषोधोपचाराने ब्लड प्रेशर कंट्रोल करून गर्भधारणा होऊ शकते.
फर्टिलिटी ट्रीटमेंट : हेही जाणून घेणे गरजेचे आहे कि उच्च रक्तदाबाची स्थिती गंभीर असेल तर, IVF उपचारादरम्यान ती अधिक गंभीर होऊ शकते. शिवाय जसजशी बाळाची वाढ होईल तसतसा ब्लड प्रेशर गंभीर होऊ शकतो. याचा अर्थ असा नाही कि तुम्ही आई होऊ शकत नाहीत. उपचारांदरम्यान अतिरिक्त सावधगिरी बाळगणे आणि ब्लड प्रेशर वेळोवेळी मॉनिटरिंग करणे आवश्यक असते. त्यासाठी चांगल्या टर्शरी केअर सेंटर मध्ये फर्टिलिटी उपचार घ्यावेत.
सरोगसी : अधिकच गंभीर प्रकरणांमध्ये सरोगसी हा उपचार पर्याय उपलब्ध आहे. सरोगसी असेल तरी बाळ तुमचेच असते. फक्त कमकुवत शारीरिक स्थितीमुळे तुम्ही बाळाला वाढवण्यासाठी दुसऱ्या स्त्री चे गर्भाशय उसने घेतात. या उपचार प्रक्रियेत मातेचे स्त्रीबीज आणि पित्याचे शुक्राणू वापरून लॅब मध्ये गर्भ तयार केला जातो आणि हा गर्भ मातेऐवजी एका दुसऱ्या महिलेच्या गर्भाशयात ट्रान्स्फर केला जातो. प्रसूतीनंतर तुमचे बाळ कायदेशीररित्या तुम्हाला सोपवले जाते.
उच्च रक्तदाब असल्यास गर्भधारणेची शक्यता कशी वाढवावी?
१) तणाव व्यवस्थापन तंत्रे : अशी अनेक स्ट्रेस रिड्युसिंग टेक्निक आहेत, ज्यांचा वापर केल्यास गर्भधारणेच्या प्रवासात सकारात्मक परिणाम दिसू शकतात.
- योगा आणि मेडिटेशन
- दीर्घ श्वसन किंवा प्राणायाम
- निसर्गाच्या सान्निध्यात वेळ घालवा
- योगनिद्रा : स्नायू रिलॅक्स करण्यासाठी
- हायड्रोथेरेपी : बॉडी मसाज, हॉट बाथ, स्पा
- म्युजिक थेरपी : गायन, वादन, संगीत ऐकणे, लिरिक्स वर चर्चा करणे
- अरोमा थेरपी : सुगंधी द्रव्यांचा वापर
- तीव्र तणावासाठी साठी ‘माईंड बॉडी इन्फर्टिलिटी प्रोग्रॅम’ ची मदत घेऊ शकतात.
२) संतुलित आहार व व्यायाम : निरोगी व पोषक अन्नाचे सेवन करावे. तसेच नियमित व पुरेसा व्यायाम करावा. असे केल्याने तुमची फर्टिलिटी क्षमता सुधारण्यास मदत होते. शिवाय रक्तदाब नियंत्रित करण्यास देखील मदत होते.
अधिक सर्च केले जाणारे प्रश्न :
उच्च रक्तदाब असल्यास गर्भवती होणे सुरक्षित आहे का?
पूर्वीपासून उच्च रक्तदाब असलेल्या महिलांना गर्भधारणेमध्ये जोखीम असू शकते, तरीही योग्य मेडिकल ट्रीटमेंट ने सुरक्षित आणि निरोगी गर्भधारणा करणे शक्य आहे. आई आणि बाळ दोघांचेही आरोग्य सुनिश्चित करण्यासाठी ब्लड प्रेशर मॉनिटरिंग, जीवनशैलीतील बदल आणि डॉक्टरांच्या मार्गदर्शनानुसार सर्व निर्देशांचे पालन केल्यास यशस्वी गर्भधारणा होऊ शकते.
गर्भधारणेची योजना असल्यास मी उच्च रक्तदाबाची औषधे घेणे थांबवावे का?
औषधांविषयी कोणतीही शंका असल्यास तुमच्या डॉक्टरांशी सल्लामसलत करणे गरजेचे आहे. डॉक्टर तुमच्यासाठी सुरक्षित औषधे सुचवतील. फर्टिलिटी डॉक्टर तुमच्या व्यक्तिगत स्थितीवर आधारित उपचार योजना बनवतील. ज्यामुळे निश्चितपणे यशस्वी गर्भधारणा होऊ शकते.