या ब्लॉगमधून आपण PCOD आणि PCOS बद्दल सविस्तर माहिती घेणार आहोत – काय आहे ह्या दोन समस्या, त्यांच्यातील फरक, लक्षणं, कारणं आणि त्यावर काय उपाय करता येतील. चला तर, सुरुवात करूया!
1. PCOD आणि PCOS म्हणजे नेमकं काय?
PCOD आणि PCOS या दोन्ही समस्या महिलांच्या आरोग्याशी संबंधित आहेत आणि त्या हार्मोन्सच्या असंतुलनामुळे होतात. पण या दोन्ही गोष्टी एकसारख्या नाहीत. चला, या दोन्हींविषयी सोप्या शब्दांत समजून घेऊया.
1.1 PCOD म्हणजे काय?
PCOD (Polycystic Ovary Disease) ही एक अशी अवस्था आहे ज्यामध्ये महिलेच्या अंडाशयात (ovaries) अनेक छोट्या-छोट्या गाठी (cysts) तयार होतात. या गाठी म्हणजे अंडाशयात तयार होणारी स्त्रीबीजं (eggs) जी पूर्णपणे विकसित होत नाहीत आणि गाठीच्या स्वरूपात राहतात. यामुळे हार्मोन्सचं संतुलन बिघडतं, विशेषतः इस्ट्रोजेन आणि प्रोजेस्टेरॉन या हार्मोन्सवर परिणाम होतो. PCOD मुळे मासिक पाळी अनियमित होऊ शकते, आणि काही वेळा त्वचेवर, वजनावर किंवा केसांवरही परिणाम दिसून येतो.
PCOD ही खूप सामान्य समस्या आहे आणि अनेक महिलांना याचा त्रास होतो. पण योग्य माहिती आणि उपचारांनी यावर नियंत्रण मिळवता येतं. याबद्दल आपण पुढे सविस्तर जाणून घेऊ.
1.2 PCOS म्हणजे काय?
PCOS (Polycystic Ovary Syndrome) ही PCOD पेक्षा थोडी जास्त गंभीर समस्या आहे. याला एक प्रकारचा "सिंड्रोम" म्हणतात, कारण यात फक्त अंडाशयात गाठी तयार होणं एवढंच नाही, तर इतर अनेक लक्षणं आणि आरोग्याच्या समस्या एकत्र येतात. PCOS मध्ये हार्मोन्सचं असंतुलन जास्त तीव्र असतं, विशेषतः अँड्रोजन (पुरुष हार्मोन्स) ची पातळी जास्त वाढते. यामुळे मासिक पाळी अनियमित होणं, चेहऱ्यावर जास्त केस येणं, त्वचेवर मुरुम येणं, आणि काही वेळा गर्भधारणा करणं कठीण होऊ शकतं.
PCOS ही एक दीर्घकालीन (long-term) समस्या आहे, आणि यामुळे इतर गंभीर आजारांचा धोका वाढतो, जसं की डायबेटिस, हृदयरोग, आणि काही वेळा डिप्रेशन. पण घाबरू नका – योग्य उपचार आणि जीवनशैलीत बदल करून यावर मात करता येऊ शकते.
1.3 PCOD आणि PCOS मधला मुख्य फरक
आता तुम्हाला प्रश्न पडला असेल, की PCOD आणि PCOS मध्ये नेमका फरक काय? सोप्या शब्दांत सांगायचं तर:
- PCOD ही फक्त अंडाशयाशी संबंधित समस्या आहे, ज्यामध्ये गाठी तयार होतात आणि हार्मोन्सचं असंतुलन कमी प्रमाणात असतं.
- PCOS ही एक जास्त जटिल अवस्था आहे, ज्यामध्ये हार्मोन्सचं असंतुलन जास्त असतं आणि त्याचा परिणाम शरीराच्या इतर भागांवर (जसं की त्वचा, केस, वजन, आणि गर्भधारणा) होतो.
थोडक्यात, PCOD ही एक आजाराची अवस्था आहे, तर PCOS हा एक सिंड्रोम आहे जो अनेक लक्षणं आणि समस्यांसह येतो.
हे देखील वाचा:
2. PCOD आणि PCOS ची लक्षणं
PCOD आणि PCOS ची लक्षणं काही बाबतीत समान वाटतात, पण त्यांची तीव्रता आणि स्वरूप वेगळं असतं. चला, या दोन्हींची लक्षणं सविस्तर समजून घेऊया.
2.1 PCOD ची लक्षणं
PCOD मध्ये खालील लक्षणं दिसू शकतात:
- अनियमित मासिक पाळी: पाळी 35-40 दिवसांनी येणं किंवा काही वेळा 2-3 महिन्यांनी येणं.
- वजन वाढणं: हार्मोन्सच्या असंतुलनामुळे वजन लवकर वाढतं, आणि विशेषतः पोटाभोवती चरबी जमा होते.
- त्वचेच्या समस्या: त्वचा तेलकट होणं किंवा काही वेळा मुरुम येणं.
- केस गळणं: डोक्यावरील केस पातळ होणं किंवा गळणं.
- थकवा आणि कमी ऊर्जा: नेहमी थकल्यासारखं वाटणं किंवा शरीरात ऊर्जा कमी असणं.
PCOD ची लक्षणं सौम्य असतात आणि बऱ्याचदा जीवनशैलीत बदल करून यावर नियंत्रण मिळवता येतं.
2.2 PCOS ची लक्षणं
PCOS ची लक्षणं PCOD पेक्षा जास्त तीव्र असतात आणि त्यात खालील गोष्टींचा समावेश होतो:
- खूप अनियमित मासिक पाळी: काही वेळा 6 महिन्यांपेक्षा जास्त काळ पाळी येत नाही.
- हिर्स्युटिझम: चेहऱ्यावर, छातीवर किंवा पोटावर जास्त केस येणं, कारण अँड्रोजन हार्मोन्सची पातळी वाढते.
- त्वचेच्या समस्या: मुरुम, तेलकट त्वचा, किंवा काही वेळा त्वचेवर काळे डाग (acanthosis nigricans).
- वजन वाढणं: PCOD पेक्षा जास्त तीव्रपणे वजन वाढणं, आणि वजन कमी करणं कठीण होणं.
- गर्भधारणेच्या समस्या: स्त्रीबीजं पूर्णपणे विकसित न झाल्यामुळे गर्भधारणा करणं कठीण होतं.
- मानसिक आरोग्यावर परिणाम: डिप्रेशन, चिंता (anxiety), किंवा मूड स्विंग्सचा त्रास होणं.
PCOS मध्ये लक्षणं जास्त गंभीर असतात आणि त्यामुळे इतर आजारांचा धोका वाढतो, जसं की डायबेटिस आणि हृदयरोग.
हे देखील वाचा: एग फ्रीजिंग: खर्च, यश आणि काळजी बाबत संपूर्ण माहिती
3. PCOD आणि PCOS ची कारणं
PCOD आणि PCOS ची कारणं पूर्णपणे स्पष्ट नाहीत, पण काही गोष्टी याला कारणीभूत ठरतात. चला, याची कारणं समजून घेऊया.
3.1 PCOD ची कारणं
- हार्मोन्सचं असंतुलन: इस्ट्रोजेन आणि प्रोजेस्टेरॉन हार्मोन्सच्या पातळीत बदल झाल्यामुळे अंडाशयात गाठी तयार होतात.
- जीवनशैली: खराब आहार, व्यायामाचा अभाव, आणि तणाव यामुळे PCOD चा धोका वाढतो.
- अनुवंशिक कारणं: जर तुमच्या कुटुंबात कोणाला PCOD असेल, तर तुम्हाला याचा धोका जास्त असतो.
- इन्सुलिन रेझिस्टन्स: शरीरात इन्सुलिनचा वापर नीट होत नसेल, तर यामुळे हार्मोन्सवर परिणाम होतो आणि PCOD होऊ शकतो.
3.2 PCOS ची कारणं
PCOS ची कारणं PCOD शी काही प्रमाणात मिळती-जुळती आहेत, पण यात काही अतिरिक्त गोष्टींचा समावेश होतो:
- अँड्रोजन हार्मोन्सची जास्त पातळी: यामुळे चेहऱ्यावर केस येणं, मुरुम येणं यासारख्या समस्या होतात.
- इन्सुलिन रेझिस्टन्स: PCOS मध्ये इन्सुलिन रेझिस्टन्सचं प्रमाण जास्त असतं, ज्यामुळे डायबेटिसचा धोका वाढतो.
- अनुवंशिक कारणं: PCOS सुद्धा कुटुंबातून पुढे येऊ शकतो.
- तणाव आणि मानसिक दबाव: जास्त तणावामुळे हार्मोन्सवर परिणाम होतो आणि PCOS ची लक्षणं वाढतात.
- सुस्त जीवनशैली: कमी व्यायाम, जास्त जंक फूड खाणं, आणि वजन वाढणं यामुळे PCOS चा धोका वाढतो.
हे देखील वाचा: पीसीओडी चा फर्टिलिटी वर होणारा परिणाम, निदान आणि उपचार
4. PCOD आणि PCOS चं निदान कसं करतात?
PCOD आणि PCOS चं निदान करण्यासाठी डॉक्टर काही टेस्ट्स आणि तपासण्या करतात. यात खालील गोष्टींचा समावेश होतो:
- लक्षणांचं मूल्यांकन: डॉक्टर तुमच्या मासिक पाळीच्या इतिहासाबद्दल, वजन वाढण्याबद्दल, आणि इतर लक्षणांबद्दल विचारतात.
- रक्त तपासणी: हार्मोन्सची पातळी (जसं की इस्ट्रोजेन, प्रोजेस्टेरॉन, अँड्रोजन, आणि इन्सुलिन) तपासण्यासाठी रक्त तपासणी केली जाते.
- अल्ट्रासाऊंड: अंडाशयात गाठी आहेत का, हे पाहण्यासाठी अल्ट्रासाऊंड स्कॅन केलं जातं.
- इतर टेस्ट्स: काही वेळा डायबेटिस, कोलेस्ट्रॉल, किंवा थायरॉईड तपासण्यासाठी अतिरिक्त टेस्ट्स केल्या जातात.
PCOS चं निदान करताना डॉक्टर "Rotterdam Criteria" वापरतात, ज्यात खालीलपैकी किमान दोन गोष्टी आढळणं आवश्यक आहे:
1. अनियमित मासिक पाळी
2. अँड्रोजन हार्मोन्सची जास्त पातळी
3. अंडाशयात गाठी दिसणं (अल्ट्रासाऊंडद्वारे)
PCOD चं निदान तुलनेने सोपं आहे, कारण यात फक्त अंडाशयात गाठी आणि हार्मोन्सचं असंतुलन तपासलं जातं.
हे देखील वाचा: फॅलोपीअन ट्यूब म्हणजे काय? याचे कार्य आणि अडथळ्याचे परिणाम
5. PCOD आणि PCOS वर उपाय
PCOD आणि PCOS या दोन्ही समस्यांवर उपाय करता येतात. यात औषधं, जीवनशैलीत बदल, आणि काही वेळा शस्त्रक्रिया यांचा समावेश होतो. चला, याबद्दल सविस्तर जाणून घेऊया.
5.1 PCOD वर उपाय
PCOD ही तुलनेने सौम्य अवस्था आहे, आणि यावर खालील उपाय प्रभावी ठरतात:
- संतुलित आहार: जास्त साखर आणि जंक फूड टाळा. फळं, भाज्या, आणि प्रथिनंयुक्त आहार (जसं की डाळी, अंडी) खा.
- नियमित व्यायाम: रोज 30-40 मिनिटं व्यायाम करा, जसं की चालणं, योगा, किंवा जिम. यामुळे वजन नियंत्रणात राहतं आणि हार्मोन्सचं संतुलन सुधारतं.
- वजन कमी करणं: जर वजन जास्त असेल, तर 5-10% वजन कमी केल्याने PCOD ची लक्षणं कमी होतात.
- औषधं: डॉक्टर काही वेळा मासिक पाळी नियमित करण्यासाठी गोळ्या किंवा इन्सुलिन रेझिस्टन्स कमी करण्यासाठी औषधं देतात.
- तणाव कमी करणं: योगा, ध्यान, किंवा छंद जोपासून तणाव कमी करा.
5.2 PCOS वर उपाय
PCOS ही जास्त गंभीर अवस्था आहे, त्यामुळे यावर उपचार थोडे जास्त लक्ष देऊन करावे लागतात:
- जीवनशैलीत बदल: PCOD प्रमाणेच, संतुलित आहार आणि नियमित व्यायाम PCOS साठी खूप महत्त्वाचे आहेत. विशेषतः कमी कार्ब्स आणि जास्त प्रथिनं असलेला आहार घ्या.
- औषधं: डॉक्टर मासिक पाळी नियमित करण्यासाठी, अँड्रोजन हार्मोन्स कमी करण्यासाठी, किंवा गर्भधारणेसाठी औषधं देतात.
- त्वचा आणि केसांवर उपचार: चेहऱ्यावरील जास्त केस किंवा मुरुमांसाठी लेझर ट्रीटमेंट किंवा त्वचेच्या क्रीम्स वापरल्या जाऊ शकतात.
- मानसिक आरोग्य: PCOS मुळे डिप्रेशन किंवा चिंता वाटत असेल, तर मानसोपचारतज्ज्ञाची (psychologist) मदत घ्या.
- शस्त्रक्रिया: खूप कमी वेळा, जेव्हा औषधं किंवा जीवनशैलीत बदल काम करत नाहीत, तेव्हा "ovarian drilling" नावाची छोटी शस्त्रक्रिया केली जाते.
हे देखील वाचा: मेनोपॉज लक्षणे,कारणे,आणि उपचार
6. PCOD आणि PCOS चा दीर्घकालीन परिणाम
PCOD आणि PCOS यांचा शरीरावर दीर्घकालीन परिणाम होऊ शकतो, जर त्यांच्यावर वेळीच उपचार केले नाहीत. यात खालील गोष्टींचा समावेश होतो:
- डायबेटिस: इन्सुलिन रेझिस्टन्समुळे टाइप-2 डायबेटिसचा धोका वाढतो.
- हृदयरोग: PCOS मुळे कोलेस्ट्रॉल आणि रक्तदाब वाढू शकतो, ज्यामुळे हृदयरोगाचा धोका वाढतो.
- गर्भधारणेच्या समस्या: PCOS मुळे गर्भधारणा करणं कठीण होऊ शकतं, पण योग्य उपचारांनी यावर मात करता येते.
- मानसिक आरोग्य: डिप्रेशन, चिंता, आणि कमी आत्मविश्वास यासारख्या मानसिक समस्या उद्भवू शकतात.
- एंडोमेट्रियल कॅन्सर: PCOS मुळे मासिक पाळी खूप काळ येत नसेल, तर गर्भाशयाच्या आतील थरावर (endometrium) परिणाम होऊन कॅन्सरचा धोका वाढतो.
हे देखील वाचा: गर्भपात (Miscarriage in Marathi): कारणे, लक्षणे आणि उपचार
7. PCOD आणि PCOS साठी जीवनशैलीत बदल
PCOD आणि PCOS वर नियंत्रण मिळवण्यासाठी जीवनशैलीत बदल करणं खूप महत्त्वाचं आहे. खाली काही सोप्या टिप्स दिल्या आहेत:
- आहार: जास्त फायबर असलेलं अन्न (जसं की ओट्स, ब्राऊन राइस), फळं, आणि भाज्या खा. साखर आणि प्रोसेस्ड फूड टाळा.
- व्यायाम: रोज किमान 30 मिनिटं व्यायाम करा. योगा, सायकलिंग, किंवा नृत्य यासारखे व्यायाम खूप फायदेशीर आहेत.
- झोप: 7-8 तासांची पुरेशी झोप घ्या, कारण झोपेचा अभाव हार्मोन्सवर परिणाम करतो.
- तणाव कमी करणं: ध्यान, योगा, किंवा छंद जोपासून तणाव कमी करा.
- नियमित तपासणी: दर 6 महिन्यांनी डॉक्टरकडे तपासणी करा आणि रक्त तपासणी करून हार्मोन्सची पातळी तपासा.
हे देखील वाचा: सरोगसी म्हणजे काय? खर्च आणि संपूर्ण माहिती जाणून घ्या
8. PCOD आणि PCOS बद्दल गैरसमज
PCOD आणि PCOS बद्दल अनेक गैरसमज आहेत, जे खालीलप्रमाणे आहेत:
- गैरसमज 1: PCOD आणि PCOS एकच आहे.
सत्य: PCOD आणि PCOS वेगळ्या समस्या आहेत, आणि PCOS जास्त गंभीर आहे.
- गैरसमज 2: PCOD किंवा PCOS असेल तर गर्भधारणा अशक्य आहे.
सत्य: योग्य उपचार आणि जीवनशैलीत बदल करून गर्भधारणा शक्य आहे.
- गैरसमज 3: फक्त जाड्या महिलांना PCOD किंवा PCOS होतं.
सत्य: वजन कमी असलेल्या महिलांनाही या समस्या होऊ शकतात.
- गैरसमज 4: PCOD किंवा PCOS पूर्णपणे बरा होऊ शकत नाही.
सत्य: पूर्ण बरा न झाला तरी योग्य उपचारांनी यावर नियंत्रण मिळवता येतं.
हे देखील वाचा: HCG प्रेग्नेंसी टेस्ट म्हणजे काय? कधी आणि कशी करावी?
9. डॉक्टरकडे कधी जावं?
जर तुम्हाला खालीलपैकी कोणतीही लक्षणं दिसली, तर तात्काळ डॉक्टरकडे जा:
- मासिक पाळी 2-3 महिन्यांपेक्षा जास्त काळ येत नसेल.
- चेहऱ्यावर किंवा शरीरावर जास्त केस येणं.
- त्वचेवर मुरुम किंवा काळे डाग दिसणं.
- वजन अचानक खूप वाढणं किंवा कमी न होणं.
- गर्भधारणेसाठी प्रयत्न करत असाल आणि यश मिळत नसेल.
डॉक्टर तुम्हाला योग्य टेस्ट्स आणि उपचार सुचवतील.
हे देखील वाचा: मासिक पाळी विषयी माहिती, लक्षणे, समस्या, आणि शंका
10. निष्कर्ष
PCOD आणि PCOS या दोन्ही समस्या महिलांच्या आरोग्याशी संबंधित आहेत, पण त्या एकसारख्या नाहीत. PCOD ही तुलनेने सौम्य अवस्था आहे, तर PCOS ही जास्त जटिल आणि गंभीर आहे. या दोन्ही समस्यांची लक्षणं, कारणं आणि उपाय वेगळे आहेत. योग्य माहिती, जीवनशैलीत बदल, आणि डॉक्टरांचा सल्ला घेऊन तुम्ही या समस्यांवर नियंत्रण मिळवू शकता. सर्वात महत्त्वाचं म्हणजे, या समस्यांबद्दल लाज वाटण्याचं काही कारण नाही.
जर तुम्हाला PCOD किंवा PCOS बद्दल काही प्रश्न असतील, तर तुमच्या डॉक्टरांशी बोला आणि योग्य मार्गदर्शन घ्या. आरोग्याची काळजी घ्या, वेळीच तपासणी करा, आणि निरोगी आयुष्य जगा!
