इनसेमिनेशन म्हणजे काय? प्रक्रिया, प्रकार आणि महत्त्व

कदाचित ऐकला असेल, पण त्याबद्दल पूर्ण माहिती नसेल. या ब्लॉगमध्ये आपण इनसेमिनेशन म्हणजे काय, त्याची प्रक्रिया कशी होते, त्याचे प्रकार कोणते आणि त्याचे महत्त्व काय याबद्दल सविस्तर माहिती घेणार आहोत.

हा विषय खासकरून त्यांच्यासाठी खूप महत्त्वाचा आहे जे मूल होण्यासाठी प्रयत्न करत आहेत, पण काही कारणांमुळे त्यांना यश मिळत नाहीये. चला तर, इनसेमिनेशनच्या या प्रवासाला सुरुवात करूया!

इनसेमिनेशन म्हणजे काय?

सोप्या भाषेत सांगायचं तर, इनसेमिनेशन ही एक अशी वैद्यकीय प्रक्रिया आहे ज्यामध्ये पुरुषाचे वीर्य (sperm) थेट स्त्रीच्या गर्भाशयात (uterus) किंवा गर्भाशयाच्या जवळ सोडले जाते. यामुळे गर्भधारणा (pregnancy) होण्याची शक्यता वाढते. ही प्रक्रिया नैसर्गिकरित्या गर्भधारणा होण्यास अडचणी येत असलेल्या जोडप्यांसाठी उपयुक्त आहे.

इनसेमिनेशनचा वापर तेव्हा केला जातो जेव्हा जोडप्याला नैसर्गिकरित्या मूल होण्यात अडथळे येतात. उदाहरणार्थ, पुरुषाच्या वीर्यातील शुक्राणूंची (sperm) संख्या कमी असणे, त्यांची गती कमी असणे किंवा स्त्रीच्या शरीरात काही लहान-सहान समस्या असणे. या प्रक्रियेमुळे शुक्राणूंना स्त्रीबीजांपर्यंत (egg) पोहोचण्याचा मार्ग सोपा होतो आणि गर्भधारणा होण्याची शक्यता वाढते.

इनसेमिनेशन का गरजेचं आहे?

तुम्हाला प्रश्न पडला असेल की, जर नैसर्गिकरित्या गर्भधारणा होऊ शकते, तर इनसेमिनेशनची गरज काय? याचं उत्तर आहे की प्रत्येक जोडप्याचं शरीर वेगळं असतं. काही जोडप्यांना मूल होण्यासाठी काही अडचणी येतात. या अडचणींवर मात करण्यासाठी इनसेमिनेशन ही एक सोपी आणि सुरक्षित पद्धत आहे.

काही सामान्य कारणं ज्यामुळे इनसेमिनेशनची गरज पडते:

पुरुषांमधील समस्या:

• वीर्यात शुक्राणूंची संख्या कमी असणे.

• शुक्राणूंची गती कमी असणे, म्हणजे ते स्त्रीबीजांपर्यंत पोहोचू शकत नाहीत.

• वीर्य बाहेर येण्याच्या प्रक्रियेत अडचणी (जसे की, लैंगिक संबंध ठेवण्यात अडथळे).

स्त्रियांमधील समस्या:

• गर्भाशयाच्या आत काही लहान अडथळे असणे.

• स्त्रीबीजांच्या निर्मितीत (ovulation) काही अडचणी.

• गर्भाशयाच्या मानेत (cervix) वीर्य आत जाण्यास अडथळा.

अन्य कारणं:

• जोडप्याला लैंगिक संबंध ठेवण्यात अडचणी येणे.

• दुसऱ्या व्यक्तीचे वीर्य (donor sperm) वापरायचे असल्यास.

इनसेमिनेशन ही प्रक्रिया खूप जणांसाठी आशेचा किरण ठरली आहे. यामुळे त्यांना आपलं कुटुंब पूर्ण करण्याची संधी मिळते.

हे देखील वाचा: IVF in Marathi | आईवीएफ म्हणजे काय? प्रक्रिया, फायदे, यश दर

इनसेमिनेशनचे प्रकार

इनसेमिनेशनच्या वेगवेगळ्या पद्धती आहेत. यापैकी कोणती पद्धत वापरायची हे जोडप्याच्या गरजा आणि डॉक्टरांच्या सल्ल्यावर अवलंबून असतं. चला, याचे मुख्य प्रकार पाहू:

1. इंट्रायुटेरिन इनसेमिनेशन (IUI – Intrauterine Insemination)

हा इनसेमिनेशनचा सर्वात जास्त वापरला जाणारा प्रकार आहे. यामध्ये शुक्राणू थेट गर्भाशयात सोडले जातात. यासाठी एक पातळ नळी (catheter) वापरली जाते, जी गर्भाशयातून आत जाते आणि शुक्राणू तिथे सोडते.

प्रक्रिया कशी होते?

प्रथम पुरुषाचे वीर्य गोळा केले जाते. मग ते वीर्य एका खास प्रक्रियेतून (sperm washing) स्वच्छ केले जाते. यामुळे फक्त चांगले आणि गतीमान शुक्राणू निवडले जातात. नंतर हे शुक्राणू गर्भाशयात सोडले जातात. ही प्रक्रिया जवळपास 5-10 मिनिटांत पूर्ण होते आणि त्यात फार वेदना होत नाहीत.

कधी वापरलं जातं?  

• पुरुषाच्या शुक्राणूंची संख्या किंवा गती कमी असल्यास.

• गर्भाशयाच्या मानेत (cervix) अडथळे असल्यास.

• कारण न सापडणाऱ्या वंध्यत्वाच्या (unexplained infertility) समस्येत.

फायदे:  

ही प्रक्रिया सोपी आणि स्वस्त आहे.  

यात कोणताही मोठा धोका नसतो.  

हॉस्पिटलमध्ये जास्त वेळ राहावं लागत नाही.

2. इंट्रासर्व्हिकल इनसेमिनेशन (ICI – Intracervical Insemination)

या प्रकारात शुक्राणू गर्भाशयाच्या मानेत (cervix) सोडले जातात. यासाठी नळीचा वापर केला जातो, पण ती गर्भाशयापर्यंत जात नाही, फक्त मानेपर्यंतच जाते.

प्रक्रिया कशी होते?

IUI प्रमाणेच यातही वीर्य गोळा केले जाते आणि स्वच्छ केले जाते. पण यात शुक्राणू गर्भाशयाच्या मानेत (cervix) सोडले जातात, जिथून ते स्वतः गर्भाशयात आणि नंतर स्त्रीबीजांपर्यंत पोहोचतात.

कधी वापरलं जातं?  

• गर्भाशयाच्या मानेत काही समस्या नसतील तर.  

• जोडप्याला कमी खर्चाची पद्धत हवी असेल तर.

फायदे:  

ही प्रक्रिया IUI पेक्षा स्वस्त आहे.  

ती खूप सोपी आहे आणि कमी वेळ लागतो.

हे देखील वाचा: गर्भधारणेसाठी कोणते फर्टिलिटी उपचार केले जातात?

3. इंट्रायुटेरिन ट्यूबल इनसेमिनेशन (IUTI)

हा प्रकार थोडा वेगळा आहे. यात शुक्राणू थेट गर्भाशयाच्या नलिकेत (fallopian tube) सोडले जातात, जिथे स्त्रीबीज असतं.

प्रक्रिया कशी होते?

यासाठी विशेष उपकरणं आणि तंत्रज्ञान लागतं. शुक्राणू गर्भाशयाच्या नलिकेत सोडले जातात, ज्यामुळे त्यांचा स्त्रीबीजापर्यंत पोहोचण्याचा वेळ कमी होतो.

कधी वापरलं जातं?  

• जेव्हा गर्भाशयात काही अडचणी असतात.  

• IUI आणि ICI यशस्वी न झाल्यास.

फायदे:  

गर्भधारणेची शक्यता जास्त असते.  

स्त्रीबीजापर्यंत शुक्राणूंचा प्रवास सोपा होतो.

4. इंट्रावजाइनल इनसेमिनेशन (IVI)

हा सर्वात साधा प्रकार आहे. यात शुक्राणू योनीत (vagina) सोडले जातात, जिथून ते स्वतः गर्भाशयापर्यंत पोहोचतात.

प्रक्रिया कशी होते?

यासाठी फार उपकरणांची गरज नसते. शुक्राणू एका सिरिंजच्या साहाय्याने योनीत सोडले जातात.

कधी वापरलं जातं?  

• जेव्हा जोडप्याला लैंगिक संबंध ठेवण्यात अडचणी येतात.  

• घरीच इनसेमिनेशन करायचं असेल तर.

फायदे:  

ही प्रक्रिया खूप स्वस्त आहे.  

यासाठी हॉस्पिटलमध्ये जाण्याची गरज नसते.

हे देखील वाचा: सरोगसी म्हणजे काय? खर्च आणि संपूर्ण माहिती जाणून घ्या

इनसेमिनेशनची प्रक्रिया कशी होते?

आता तुम्हाला इनसेमिनेशनचे प्रकार समजले असतील. पण ही प्रक्रिया प्रत्यक्षात कशी होते, याबद्दल सविस्तर माहिती घेऊ. खालील पायऱ्या इनसेमिनेशनच्या प्रक्रियेचा एक सोपा प्रवास दाखवतात:

1. प्रक्रियेआधीची तयारी-

डॉक्टरांचा सल्ला: सर्वप्रथम जोडप्याने डॉक्टरांना भेटावं. डॉक्टर दोघांचंही आरोग्य तपासतात आणि इनसेमिनेशनची गरज आहे की नाही हे ठरवतात.

तपासण्या: यात रक्त तपासणी, अल्ट्रासाऊंड आणि वीर्याची तपासणी (semen analysis) यांचा समावेश होतो.

स्त्रीबीजांची निर्मिती: काही वेळा स्त्रीला स्त्रीबीजांची निर्मिती वाढवण्यासाठी औषधं दिली जातात. यामुळे गर्भधारणेची शक्यता वाढते.

2. वीर्य गोळा करणे –

पुरुषाला वीर्याचा नमुना द्यावा लागतो. हा नमुना हॉस्पिटलमध्ये किंवा घरी गोळा केला जाऊ शकतो.

जर दुसऱ्या व्यक्तीचे वीर्य (donor sperm) वापरायचे असेल, तर ते स्पर्म बँकेतून घेतले जाते.

3. वीर्य स्वच्छ करणे –

गोळा केलेलं वीर्य स्वच्छ केलं जातं. याला स्पर्म वॉशिंग (sperm washing) म्हणतात. यातून फक्त चांगले आणि गतीमान शुक्राणू निवडले जातात.

ही प्रक्रिया शुक्राणूंना गर्भाशयात पोहोचण्यासाठी तयार करते.

4. इनसेमिनेशनची प्रक्रिया

ही प्रक्रिया स्त्रीबीजांच्या निर्मितीच्या वेळी (ovulation) केली जाते. यासाठी डॉक्टर अल्ट्रासाऊंड किंवा इतर तपासण्या करतात.

एक पातळ नळी वापरून शुक्राणू गर्भाशयात, गर्भाशयाच्या मानेत किंवा नलिकेत सोडले जातात.

ही प्रक्रिया 5-10 मिनिटांत पूर्ण होते आणि त्यात फार वेदना होत नाहीत.

5. प्रक्रियेनंतर

प्रक्रिया झाल्यावर काही मिनिटं विश्रांती घ्यावी लागते.

डॉक्टर काही औषधं आणि सल्ला देतात, ज्यामुळे गर्भधारणा होण्याची शक्यता वाढते.

साधारण 2 आठवड्यांनी गर्भधारणेची तपासणी (pregnancy test) केली जाते.

हे देखील वाचा: गर्भपात (Miscarriage in Marathi): कारणे, लक्षणे आणि उपचार

इनसेमिनेशनचे फायदे

इनसेमिनेशन ही एक लोकप्रिय पद्धत आहे आणि त्याचे अनेक फायदे आहेत:- 

सोपी आणि सुरक्षित: ही प्रक्रिया खूप सोपी आहे आणि त्यात कोणताही मोठा धोका नसतो.

कमी खर्च: IVF (इन विट्रो फर्टिलायझेशन) सारख्या इतर पद्धतींच्या तुलनेत इनसेमिनेशन स्वस्त आहे.

नैसर्गिक प्रक्रियेला जवळची: यात शरीराच्या नैसर्गिक प्रक्रियांना फक्त थोडी मदत केली जाते.

कमी वेळ लागतो: प्रक्रिया आणि त्यानंतरचा वेळ खूप कमी असतो.

इनसेमिनेशनचे तोटे आणि धोके

प्रत्येक वैद्यकीय प्रक्रियेचे काही तोटे किंवा धोके असतात. इनसेमिनेशनच्या बाबतीतही काही गोष्टी लक्षात ठेवाव्या लागतात.

यशाचा दर: इनसेमिनेशनचा यशाचा दर 10-20% प्रति सायकल असतो. म्हणजे काही वेळा ही प्रक्रिया पुन्हा करावी लागते.

जास्त गर्भधारणा: काही वेळा औषधांमुळे एकापेक्षा जास्त गर्भधारणा अर्थात जुळी किंवा तिळी मुले (twins किंवा triplets) होण्याची शक्यता असते.

थोड्या वेदना: प्रक्रियेदरम्यान किंवा नंतर काही स्त्रियांना हलक्या वेदना होऊ शकतात.

खर्च: एकदा यश मिळालं नाही तर पुन्हा पुन्हा प्रक्रिया करावी लागते, ज्यामुळे खर्च वाढू शकतो.

हे देखील वाचा: मेनोपॉज लक्षणे,कारणे,आणि उपचार

इनसेमिनेशनचं महत्त्व

इनसेमिनेशन ही प्रक्रिया आजच्या काळात खूप महत्त्वाची ठरली आहे. याचं कारण आहे की ती अनेक लोकांना त्यांचं कुटुंब पूर्ण करण्याची संधी देते. खालील काही कारणांमुळे इनसेमिनेशनचं महत्त्व अधोरेखित होतं:

वंध्यत्वावर मात: ज्या जोडप्यांना नैसर्गिकरित्या मूल होत नाही, त्यांच्यासाठी ही प्रक्रिया आशेचा किरण आहे.

वैद्यकीय प्रगती: इनसेमिनेशनमुळे वैद्यकीय क्षेत्रात प्रगती झाली आहे आणि लोकांना कमी खर्चात उपचार मिळतात.

मानसिक आधार: मूल होण्याची इच्छा पूर्ण न झाल्याने अनेक जोडप्यांना मानसिक त्रास होतो. इनसेमिनेशनमुळे हा त्रास कमी होऊन आनंद मिळतो.

इनसेमिनेशनसाठी काही टिप्स

जर तुम्ही इनसेमिनेशनचा विचार करत असाल, तर खालील टिप्स तुम्हाला उपयोगी पडतील:

चांगल्या डॉक्टरांचा सल्ला घ्या: अनुभवी डॉक्टर निवडा, जे तुम्हाला योग्य मार्गदर्शन करतील.

आरोग्याची काळजी घ्या: संतुलित आहार, व्यायाम आणि तणाव कमी करा.

सर्व तपासण्या करा: प्रक्रियेआधी सर्व तपासण्या पूर्ण करा, जेणेकरून अडचणी समजतील.

धीर धरा: यश मिळायला वेळ लागू शकतो, त्यामुळे धीर सोडू नका.

जोडप्याने एकमेकांना साथ द्यावी: ही प्रक्रिया मानसिकदृष्ट्या थकवणारी असू शकते, त्यामुळे एकमेकांना पाठिंबा द्या.

हे देखील वाचा: जाणून घ्या मासिक पाळी विषयी माहिती, लक्षणे, समस्या, आणि शंका

निष्कर्ष –

इनसेमिनेशन ही एक अशी वैद्यकीय प्रक्रिया आहे जी अनेक जोडप्यांना त्यांचं मूल होण्याचं स्वप्न पूर्ण करण्यात मदत करते. ती सोपी, सुरक्षित आणि परवडणारी आहे. याचे वेगवेगळे प्रकार आणि प्रक्रिया यामुळे जोडप्यांना त्यांच्या गरजेनुसार उपचार मिळतात.

जर तुम्ही किंवा तुमच्या जवळची व्यक्ती इनसेमिनेशनचा विचार करत असेल, तर घाबरू नका. योग्य माहिती आणि डॉक्टरांचा सल्ला घेऊन तुम्ही हा प्रवास यशस्वीपणे पूर्ण करू शकता. शेवटी, मूल होणं हा एक सुंदर अनुभव आहे आणि इनसेमिनेशन तुम्हाला तो अनुभव देऊ शकतं.

तुम्हाला हा ब्लॉग आवडला असेल, तर तुमच्या मित्र-मैत्रिणींशी शेअर करा.

इनसेमिनेशनबद्दल काही सामान्य प्रश्न