शीघ्रपतन म्हणजे काय?
शीघ्रपतन म्हणजे पुरुषाचा सेक्स दरम्यान अनियंत्रित आणि अपेक्षेपेक्षा लवकर वीर्यपतन होणे. सामान्यतः, पुरुषाचा वीर्यपतनाचा वेळ ३ ते ५ मिनिटे असतो. मात्र, जर हा वेळ १ मिनिट किंवा त्यापेक्षा कमी असेल आणि वारंवार असे होत असेल, तर ही समस्या समजली जाते.
शीघ्रपतनामुळे सेक्स लाइफवर परिणाम होतो आणि अनेक पुरुष या समस्येमुळे तणावात राहतात. ही समस्या प्रत्येक वेळी किंवा काही विशिष्ट परिस्थितींमध्येच उद्भवते का, हे देखील लक्षात घेणे महत्त्वाचे आहे.
शीघ्रपतनाचे प्रकार
शीघ्रपतन दोन मुख्य प्रकारांमध्ये विभागले जाते:
1. प्राथमिक (Primary) शीघ्रपतन:
काही वेळेस शीघ्रपतनाची समस्या ही सुरुवातीपासूनच असते, यालाच प्राथमिक (Primary) शीघ्रपतन म्हंटले जाते. या स्थितीत, पुरुषाला पहिल्या सेक्स अनुभवापासूनच वीर्यपतनावर नियंत्रण मिळवता येत नाही. बहुतेक वेळा ही समस्या मानसिक किंवा न्यूरोलॉजिकल कारणांमुळे होते.
2. दुय्यम (Secondary) शीघ्रपतन:
अनेक पुरुषांमध्ये अचानक शीघ्रपतन होण्यास सुरुवात होते, त्यापूर्वी त्यांची सेक्स लाइफ सामान्यच असते. यामागे वैद्यकीय कारणे किंवा मानसिक तणाव असू शकतो.
—
शीघ्रपतन होण्याची कारणे (Causes of Premature Ejaculation)
शीघ्रपतन होण्याची अनेक कारणे असू शकतात, आणि ती शारीरिक तसेच मानसिक दोन्ही प्रकारची असू शकतात. काही पुरुषांमध्ये ही समस्या त्यांच्या सुरुवातीच्या लैंगिक अनुभवांपासून असते, तर काहींमध्ये नंतर विकसित होते. या समस्येची कारणे समजून घेणे महत्त्वाचे आहे, कारण त्यानुसार योग्य उपचार निवडता येतात.
1. मानसिक कारणे (Psychological Causes)
शीघ्रपतनाची अनेक मानसिक कारणे असू शकतात. अनेकदा पुरुषांच्या मनातील तणाव, भीती किंवा अयोग्य समजुती यामुळे वीर्यपतन लवकर होते. काही पुरुषांना पहिल्या सेक्स अनुभवाच्या वेळी उत्साहाच्या भरात वीर्यपतन होते आणि त्याचा त्यांच्यावर मानसिक परिणाम होतो. पुढे जाऊन, सेक्सदरम्यान प्रत्येक वेळी हेच होईल, अशी भीती त्यांच्या मनात बसते आणि त्यामुळे ही समस्या वाढू शकते.
तणाव आणि डिप्रेशन हे देखील शीघ्रपतनास कारणीभूत ठरू शकतात. दैनंदिन जीवनातील मानसिक दडपण, नोकरीतील तणाव, कौटुंबिक जबाबदाऱ्या आणि नातेसंबंधातील समस्यांमुळे पुरुष मानसिकरित्या अस्वस्थ राहतो, आणि त्यामुळे त्याच्या सेक्स लाइफवर परिणाम होतो. सेक्स दरम्यान रिलॅक्स न झाल्यास किंवा सतत काहीतरी चुकतंय का, अशी चिंता वाटल्यास वीर्यपतन लवकर होण्याची शक्यता वाढते.
काही पुरुषांच्या बाबतीत बालपणी किंवा तरुण वयात लैंगिकतेबद्दल चुकीच्या समजुती निर्माण झालेल्या असतात. जर एखाद्या पुरुषाला सेक्स ही लाजिरवाणी गोष्ट आहे किंवा त्याबद्दल बोलणे चुकीचे आहे असे वाटत असेल, तर तो सेक्स दरम्यान सहज अस्वस्थ होतो. त्याचा परिणाम शीघ्रपतनाच्या स्वरूपात होतो.
2. तणाव आणि नकारात्मक अनुभव (Stress and Past Negative Experiences)
एखाद्या पुरुषाला पूर्वी कधी सेक्स दरम्यान अपयश आले असेल किंवा त्याचा जोडीदार नाराज झाला असेल, तर त्याचा परिणाम पुढील लैंगिक संबंधांवर होतो. काही पुरुषांनी जर अगोदर शीघ्रपतन अनुभवले असेल, तर त्यांना पुढच्या वेळीही हेच होईल, अशी भीती वाटते. यामुळे ते सेक्स दरम्यान अधिक घाई करतात, आणि त्यामुळे समस्या अधिकच गंभीर होते.
3. मास्टरबेशनच्या चुकीच्या सवयी (Masturbation Habits)
काही पुरुष लहानपणी किंवा तरुण वयात खूप जलद गतीने मास्टरबेशन करण्याची सवय लावून घेतात. ही सवय मोठेपणीही कायम राहते आणि त्यामुळे सेक्सदरम्यानही वीर्यपतन लवकर होते. जर पुरुषाने सतत जलद मास्टरबेशन केले असेल, तर त्याचा मेंदू वेगाने उत्तेजित होण्याची सवय लावून घेतो, आणि त्यामुळे सेक्सदरम्यानही त्याला संयम ठेवता येत नाही.
4. नातेसंबंधातील समस्या (Relationship Issues)
जोडीदारासोबत चांगला संवाद नसल्यास, जोडीदार नाराज असल्यास किंवा दोघांमध्ये विश्वासाची कमतरता असल्यास, सेक्सदरम्यान मानसिक तणाव वाढतो. नात्यातील समस्या आणि जोडीदाराच्या अपेक्षांची चिंता यामुळे पुरुष अधिक अस्वस्थ होतो आणि त्याचा परिणाम शीघ्रपतनाच्या स्वरूपात होतो.
5. हॉर्मोनल असंतुलन (Hormonal Imbalance)
टेस्टोस्टेरॉन हा पुरुषांमध्ये लैंगिक कार्यप्रणालीसाठी अत्यंत महत्त्वाचा हॉर्मोन आहे. जर शरीरातील टेस्टोस्टेरॉनची पातळी कमी असेल, तर वीर्यपतनावर नियंत्रण ठेवणे कठीण होऊ शकते. तसेच, थायरॉईड ग्रंथीतील बिघाडामुळे देखील शीघ्रपतन होऊ शकते. शरीरातील हॉर्मोन्सच्या असंतुलनामुळे पुरुषाच्या मेंदू आणि जननेंद्रियांमधील समन्वय बिघडतो आणि त्यामुळे वीर्यपतन अनियंत्रित होते.
6. न्यूरोलॉजिकल समस्या (Neurological Issues)
नर्व्ह सिस्टीमशी संबंधित काही आजार, जसे की मल्टिपल स्क्लेरोसिस (Multiple Sclerosis) किंवा पार्किन्सन्स (Parkinson’s Disease), यामुळे शीघ्रपतन होण्याची शक्यता असते. या आजारांमुळे मेंदू आणि शरीरातील स्नायूंमधील समन्वय कमी होतो, ज्याचा थेट परिणाम वीर्यपतनाच्या वेळेवर होतो.
7. प्रोस्टेट आणि मूत्रमार्गाच्या समस्या (Prostate and Urethral Problems)
प्रोस्टेट ग्रंथी ही पुरुषांच्या प्रजननसंस्थेचा एक महत्त्वाचा भाग आहे. जर प्रोस्टेट ग्रंथीत सूज, इन्फेक्शन किंवा इतर काही समस्या असतील, तर ती वीर्यपतनावर परिणाम करू शकते. काही पुरुषांना मूत्रमार्गाच्या इन्फेक्शनमुळेही वीर्यपतनावर नियंत्रण ठेवता येत नाही.
8. काही विशिष्ट औषधांचा परिणाम (Side Effects of Medications)
काही औषधे, विशेषतः अँटिडिप्रेसंट्स (Antidepressants) किंवा उच्च रक्तदाब नियंत्रणासाठी घेतली जाणारी औषधे, वीर्यपतनावर परिणाम करू शकतात. काही पुरुषांना ही औषधे घेतल्यानंतर शीघ्रपतनाची समस्या जाणवते, तर काहींना यामुळे वीर्यपतन उशिरा होतो.
हे देखील वाचा: इरेक्टाइल डिसफंक्शन म्हणजे काय? इरेक्शन आणि वंध्यत्व उपचार
शीघ्रपतनाची लक्षणे (Symptoms of Premature Ejaculation)
शीघ्रपतन ही समस्या काही वेळा पुरुषाच्या नकळत सुरू होते आणि कालांतराने ती अधिक गंभीर होते. यामुळे वेळेवर लक्ष देणे गरजेचे असते.
1. सेक्सदरम्यान अत्यंत लवकर वीर्यपतन होणे (Rapid Ejaculation During Intercourse)
शीघ्रपतनाचे सर्वात महत्त्वाचे लक्षण म्हणजे सेक्सदरम्यान अपेक्षेपेक्षा लवकर वीर्यपतन होणे. सामान्यतः पुरुषांचा वीर्यपतनाचा वेळ 3 ते 5 मिनिटे असतो, पण शीघ्रपतनाच्या समस्येमध्ये हा वेळ 1 मिनिट किंवा त्यापेक्षा कमी असतो. काही पुरुषांमध्ये सेक्स सुरू होण्याआधीच किंवा प्रवेश (Penetration) होताक्षणीच वीर्यपतन होऊ शकते.
2. वीर्यपतनावर नियंत्रण नसणे (Lack of Control Over Ejaculation)
शीघ्रपतन असलेल्या पुरुषांना वीर्यपतनाच्या प्रक्रियेवर कोणतेही नियंत्रण ठेवता येत नाही. सेक्सदरम्यान जेव्हा त्यांना वीर्यपतन होणार असल्याची जाणीव होते, तेव्हा ते प्रयत्न करूनही ते रोखू शकत नाहीत. यामुळे त्यांचा आत्मविश्वास कमी होतो आणि भविष्यात ही समस्या अधिक गंभीर होते.
3. मानसिक अस्वस्थता आणि तणाव (Emotional and Psychological Stress)
शीघ्रपतनाच्या समस्येमुळे अनेक पुरुष तणावग्रस्त होतात. सतत अपयश आल्याने आत्मविश्वास खालावतो आणि सेक्सदरम्यान भीती वाटू लागते. काही पुरुषांना ही समस्या असली तरी ते याबाबत कोणालाही सांगत नाहीत, ज्यामुळे त्यांचा मानसिक त्रास अधिक वाढतो. काही वेळा शीघ्रपतनामुळे डिप्रेशन, चिडचिड आणि वैवाहिक जीवनात तणाव निर्माण होतो.
4. जोडीदार असमाधानी राहणे (Partner’s Dissatisfaction)
शीघ्रपतनामुळे दोन्ही जोडीदारांचा सेक्स अनुभव अपूर्ण राहतो. पुरुषाचे वीर्यपतन लवकर झाल्यास जोडीदाराचे समाधान होत नाही आणि त्यामुळे नात्यात अंतर येऊ शकते. काही वेळा जोडीदाराकडून सतत तक्रारी केल्या गेल्यास पुरुषाचा आत्मविश्वास अधिकच ढासळतो, आणि त्यामुळे समस्या अधिक वाढते.
5. पुढील सेक्सबद्दल भीती वाटणे (Fear of Future Sexual Encounters)
जर पुरुषाने सतत शीघ्रपतन अनुभवले असेल, तर तो पुढील वेळीही हेच होईल, अशी त्याला भीती वाटते. त्यामुळे त्याला सेक्सबद्दल अस्वस्थता जाणवते आणि काही वेळा तो सेक्स टाळण्याचा प्रयत्न करतो. यामुळे नात्यात दुरावा येऊ शकतो आणि लैंगिक आयुष्यावर परिणाम होतो.
हे देखील वाचा: गर्भपात : कारणे, लक्षणे आणि उपचार
शीघ्रपतनाचे निदान (Diagnosis of Premature Ejaculation)
शीघ्रपतनाचे निदान करण्यासाठी डॉक्टर विविध पद्धतींचा अवलंब करतात. यामध्ये रुग्णाच्या लक्षणांचे सविस्तर विश्लेषण, वैद्यकीय इतिहास, आणि आवश्यक असल्यास काही शारीरिक व लॅब चाचण्या केल्या जातात. निदान अचूक असल्यास योग्य उपचार पद्धती निवडणे सोपे होते.
1. वैद्यकीय इतिहास आणि लक्षणांचे विश्लेषण (Medical History and Symptom Analysis)
शीघ्रपतनाच्या निदानाचा सर्वात महत्त्वाचा टप्पा म्हणजे रुग्णाचा वैद्यकीय इतिहास समजून घेणे. डॉक्टर रुग्णाला त्यांच्या सेक्स लाइफबद्दल काही प्रश्न विचारतात, जसे की:
– शीघ्रपतनाची समस्या कधीपासून होत आहे?
– प्रत्येक लैंगिक संबंधाच्या वेळी ही समस्या जाणवते का?
– वीर्यपतन किती वेळात होते?
– जोडीदाराच्या तक्रारी आहेत का?
– समस्या मानसिक तणावामुळे वाढली आहे का?
हे प्रश्न विचारल्यानंतर डॉक्टर रुग्णाच्या लैंगिक आरोग्याविषयी सखोल माहिती घेतात. जर समस्या अलीकडे सुरू झाली असेल आणि ती काही विशिष्ट परिस्थितींमध्येच जाणवत असेल, तर मानसिक कारणे शक्यतांच्या यादीत अधिक महत्त्वाची ठरतात. परंतु, ही समस्या नेहमीच अनुभवास येत असेल, तर ती शारीरिक कारणांमुळे उद्भवलेली असू शकते.
2. शारीरिक तपासणी (Physical Examination)
रुग्णाच्या जननेंद्रियांची आणि शारीरिक स्थितीची तपासणी केली जाते. काही वेळा प्रोस्टेट ग्रंथीच्या सूजेमुळे किंवा स्नायूंच्या अशक्तपणामुळेही शीघ्रपतन होऊ शकते. त्यामुळे डॉक्टर जननेंद्रियांमध्ये कोणतीही असामान्यता आहे का, हे तपासतात. तसेच, पुरुषाच्या नर्व्ह सिस्टीममध्ये काही समस्या असल्यास त्याचा वीर्यपतनावर परिणाम होऊ शकतो.
3. हॉर्मोनल चाचण्या (Hormonal Tests)
शरीरातील टेस्टोस्टेरॉनची पातळी योग्य आहे की नाही, हे तपासण्यासाठी रक्त चाचणी केली जाते. काही पुरुषांमध्ये हॉर्मोन्सच्या असंतुलनामुळे शीघ्रपतनाची समस्या उद्भवू शकते. विशेषतः, जर टेस्टोस्टेरॉनचे प्रमाण खूपच कमी असेल, तर वीर्यपतनाचा वेग वाढू शकतो. थायरॉईड हॉर्मोन्समध्ये असंतुलन असल्यास देखील शीघ्रपतन होण्याची शक्यता असते.
4. मानसिक आरोग्याचे मूल्यमापन (Psychological Assessment)
जर शीघ्रपतनाचे कारण मानसिक असेल, तर डॉक्टर रुग्णाच्या मानसिक स्थितीचे मूल्यमापन करतात. त्यासाठी तणाव, डिप्रेशन, परफॉर्मन्स विषयी भीती किंवा पूर्वीचे नकारात्मक लैंगिक अनुभव याबाबत विचारले जाते. काही पुरुषांच्या बाबतीत वैवाहिक समस्या किंवा लैंगिक जीवनातील अपूर्ण समाधानामुळेही शीघ्रपतन होत असते.
5. इतर वैद्यकीय चाचण्या (Other Medical Tests)
काही वेळा डॉक्टर मूत्रमार्ग आणि प्रोस्टेट ग्रंथीच्या संसर्गाचा संशय आल्यास यासाठी मूत्र आणि रक्त चाचण्या सुचवतात. तसेच, स्नायूंच्या कार्यक्षमतेसंदर्भातील चाचण्या केल्या जाऊ शकतात.
हे देखील वाचा: वंध्यत्व म्हणजे काय? Infertility कारणे, लक्षणे आणि उपचार
शीघ्रपतनावरील उपाय (Treatment for Premature Ejaculation)
शीघ्रपतनावर अनेक प्रकारचे उपचार उपलब्ध आहेत. काही पुरुषांसाठी केवळ मानसिक तणाव कमी करणे पुरेसे असते, तर काहींना औषधे आणि विशेष उपचारांची आवश्यकता असते. योग्य उपचार पद्धत निवडण्यासाठी रुग्णाच्या समस्या किती गंभीर आहे हे समजून घेणे महत्त्वाचे आहे.
1. वर्तणूक थेरपी आणि जीवनशैलीत बदल (Behavioral Therapy and Lifestyle Changes)
वर्तणूक थेरपी म्हणजे काही विशिष्ट तंत्रे वापरून वीर्यपतनाची वेळ वाढवण्याचे प्रशिक्षण. यात खालील तंत्रांचा समावेश होतो:
स्टार्ट-स्टॉप तंत्र (Start-Stop Technique): यामध्ये पुरुषाने सेक्सदरम्यान उत्तेजनाची पातळी वाढल्यानंतर थोड्या वेळासाठी थांबायचे असते. त्यामुळे वीर्यपतनाची प्रक्रिया थोडी हळू होते आणि कालांतराने पुरुष वीर्यपतनावर नियंत्रण ठेवू शकतो.
स्क्वीज तंत्र (Squeeze Technique): यामध्ये वीर्यपतन होण्याच्या आधी लिंगाच्या टोकाजवळील भाग हलकासा दाबला जातो, ज्यामुळे वीर्यपतन थोड्या वेळासाठी थांबते.
डीप ब्रीदिंग तंत्र (Deep Breathing Techniques): तणाव कमी करण्यासाठी आणि वीर्यपतन उशिरा होण्यासाठी योग व ध्यानधारणा मदत करू शकतात.
2. औषधोपचार (Medications for Premature Ejaculation)
काही पुरुषांसाठी औषधे घेणे हा प्रभावी उपाय ठरतो. डॉक्टर विविध प्रकारची औषधे सुचवू शकतात:
सिलेक्टिव्ह सेरोटोनिन रीअपटेक इनहिबिटर्स (SSRIs): ही औषधे मूळतः डिप्रेशनसाठी वापरली जातात, परंतु ती वीर्यपतनाची वेळ वाढवू शकतात. उदाहरणार्थ, पारोक्सेटीन (Paroxetine), फ्लुओक्सेटीन (Fluoxetine), आणि सेरट्रालीन (Sertraline).
टॉपिकल ऍनेस्थेटिक्स (Topical Anesthetics): काही पुरुषांना लिंगाच्या संवेदनशीलतेमुळे शीघ्रपतन होते. अशा परिस्थितीत लिडोकेन (Lidocaine) किंवा प्रिलोक्सेन (Prilocaine) यासारखी मलमे लिंगावर लावली जातात, ज्यामुळे संवेदनशीलता कमी होते.
फॉस्फोडायएस्ट्रेस-५ इनहिबिटर्स (PDE-5 Inhibitors): ही औषधे सामान्यतः नपुंसकतेसाठी (Erectile Dysfunction) वापरली जातात, परंतु काही वेळा शीघ्रपतनावर देखील परिणामकारक ठरू शकतात. उदाहरणार्थ, सिल्डेनाफिल (Sildenafil) आणि टॅडालाफिल (Tadalafil).
3. मानसिक थेरपी (Psychological Counseling)
जर शीघ्रपतन मानसिक कारणांमुळे होत असेल, तर थेरपी किंवा समुपदेशनाचा चांगला उपयोग होतो. थेरपिस्ट रुग्णाला त्याच्या तणावाचे मूळ कारण शोधण्यास मदत करतो आणि त्यानुसार उपाय सुचवतो. जर शीघ्रपतनामुळे नात्यात तणाव आला असेल, तर कपल थेरपी देखील फायदेशीर ठरू शकते.
4. आहार आणि व्यायाम (Diet and Exercise)
संतुलित आहार आणि नियमित व्यायाम केल्याने शरीर निरोगी राहते आणि सेक्स लाइफ सुधारते.
आहार: झिंक (Zinc) आणि मॅग्नेशियम (Magnesium) असलेले पदार्थ जसे की काजू, बदाम, पालक, आणि अंडी यांचा समावेश करावा.
व्यायाम: नियमित किगेल एक्सरसाइज (Kegel Exercises) केल्याने पेल्विक फ्लोअर स्नायू मजबूत होतात आणि वीर्यपतन उशिरा होण्यास मदत होते.
योग आणि ध्यानधारणा: मन शांत ठेवण्यासाठी आणि तणाव कमी करण्यासाठी योग आणि ध्यानधारणा फायदेशीर ठरू शकतात.
हे देखील वाचा: कमी वयातील मेनोपॉज धोकादायक ठरू शकतो: लक्षणे, कारणे व उपाय
निष्कर्ष –
शीघ्रपतन ही एक सामान्य समस्या असली तरी योग्य उपचार, तणावमुक्त जीवनशैली आणि काही सोप्या तंत्रांचा वापर करून ती नियंत्रणात ठेवता येऊ शकते. जोडीदारासोबत मोकळेपणाने बोलणे, मानसिक आणि शारीरिक आरोग्याकडे लक्ष देणे यामुळे शीघ्रपतनाची समस्या दूर होऊ शकते.
जर शीघ्रपतन दीर्घकाळ टिकत असेल आणि सेक्स लाइफवर मोठा परिणाम होत असेल, तर तज्ञ डॉक्टरांचा सल्ला घेणे आवश्यक आहे.
