IVF साठी AMH लेवल किती महत्त्वाची? जाणून घ्या उपयुक्त माहिती!

AMH म्हणजे काय?

AMH (Anti-Müllerian Hormone) हा महिलांच्या ओव्हरीजमध्ये तयार होणारा एक प्रोटीन हार्मोन आहे. तो फॉलिकल्स (Follicles) नावाच्या लहान अंडकोशांद्वारे तयार होतो. हे फॉलिकल्स भविष्यात अंडी तयार करण्याची क्षमता दर्शवतात. AMH लेवलमुळे ओव्हरीजमध्ये शिल्लक असलेल्या अंड्यांची संख्या (Egg Reserve) समजते. Egg Reserve जास्त असेल, तर गर्भधारणेची शक्यता अधिक असते, तर कमी Egg Reserve असलेल्या महिलांना गर्भधारणेसाठी जास्त प्रयत्न करावे लागतात.

AMH चे वैशिष्ट्य:

• AMH हा मुलींमध्ये प्यूबर्टीच्या आधीपासून तयार होतो आणि रजोनिवृत्ती (Menopause) पर्यंत अस्तित्वात असतो.
• 25-30 व्या वयात AMH लेवल सर्वाधिक असतो, त्यानंतर हळूहळू घट होत जातो.
• AMH लेवल हा वयाप्रमाणे बदलत असला तरी काही महिलांमध्ये तो आनुवंशिकतेमुळे (Genetics) कमी किंवा जास्त असतो.
• कमी AMH लेवल म्हणजेच अंड्यांची कमी संख्या, तर जास्त AMH लेवल म्हणजे जास्त अंड्यांचा साठा.

---

AMH लेवल मोजण्यासाठी चाचणी

AMH लेवल मोजण्यासाठी साधी ब्लड टेस्ट (Blood Test) केली जाते. ही टेस्ट महिन्याच्या कोणत्याही दिवशी करता येते कारण AMH लेवल मासिक पाळीच्या सायकलमध्ये फारसा बदलत नाही. या टेस्टमधून डॉक्टरांना ओव्हरीजच्या कामकाजाची स्पष्ट माहिती मिळते.

AMH टेस्टचे फायदे:

1. Egg Reserve समजणे: AMH टेस्टद्वारे डॉक्टर ओव्हरीजमधील अंड्यांची संख्या किती आहे हे मोजू शकतात.

2. IVF प्रक्रियेची योजना: या टेस्टच्या रिझल्ट नुसार डॉक्टर उपचारांसाठी आलेल्या महिलेला योग्य उपचार पद्धत सूचवू शकतात.

3. PCOS ओळखणे: जास्त AMH लेवल असल्यास PCOS (Polycystic Ovary Syndrome) ची शक्यता अधिक असते.

4. रजोनिवृत्तीची (Menopause) भविष्यवाणी: AMH लेवल कमी असल्यास मेनोपॉज लवकर होण्याची शक्यता असते.

AMH लेवलचे स्टँडर्ड रेंज:

जास्त (High AMH): 4.0 ng/mL पेक्षा जास्त

सामान्य (Normal AMH): 1.5 - 4.0 ng/mL

कमी (Low AMH): 1.0 - 1.5 ng/mL

अतिशय कमी (Very Low AMH): 0.5 ng/mL पेक्षा कमी

हे देखील लक्षात असू द्या की AMH टेस्ट हा एक महत्त्वाचा मापदंड आहे, पण गर्भधारणेसाठी इतर फॅक्टर्स (जसे की वय, अंड्यांची गुणवत्ता, आणि इतर हार्मोन्स) देखील विचारात घ्यावे लागतात.

---

AMH लेवल IVF प्रक्रियेसाठी का महत्त्वाची आहे?

IVF प्रक्रियेत ओव्हरीजची क्षमता, अंड्यांची संख्या, आणि गुणवत्ता खूप महत्त्वाची भूमिका बजावतात. AMH लेवलमुळे डॉक्टरांना ओव्हरीजच्या प्रतिसादाची (Ovarian Response) कल्पना येते.

AMH लेवलचे महत्त्व:

1. Egg Reserve ची ओळख: AMH लेवलमुळे किती अंडी तयार होऊ शकतात, याचा अंदाज बांधता येतो. AMH लेवल कमी असल्यास, ओव्हरीजमधील अंड्यांची संख्या कमी असते, ज्यामुळे फर्टिलायझेशन आणि यशस्वी प्रेग्नन्सीची शक्यता कमी होऊ शकते.

2. Stimulation Protocols ठरवणे: IVF प्रक्रियेत ओव्हरीजला स्टिम्युलेट करण्यासाठी हार्मोन्स दिले जातात. AMH लेवल उच्च असल्यास कमी डोस आवश्यक असतो, तर कमी असल्यास जास्त डोस लागतो.

3. Egg Quality वर प्रभाव: जरी AMH लेवल अंड्यांच्या संख्येचे निदर्शक असले तरी अंड्यांची गुणवत्ता (Quality) वय आणि इतर हार्मोनल फॅक्टर्सवर अवलंबून असते. कमी AMH लेवल असलेल्या महिलांमध्ये अंड्यांची गुणवत्ता कधीही गंभीरतेने तपासली जाते.

4. Embryo Development: चांगल्या गुणवत्तेची अंडी फर्टिलायझेशन नंतर सक्षम एंब्रियो तयार करण्याची शक्यता वाढवतात.

5. IVF चे यश: उच्च AMH लेवल असलेल्या महिलांमध्ये IVF प्रक्रिया जास्त यशस्वी होण्याची शक्यता असते. मात्र, खूप जास्त AMH लेवल असलेल्या महिलांमध्ये PCOS किंवा अन्य समस्या असल्यास अंड्यांची गुणवत्ता कमी असू शकते.

वय आणि AMH लेवलचे नाते:

• वय जसजसे वाढते, तसतसे AMH लेवल घटते.

• 35 वर्षांनंतर AMH लेवल आणि अंड्यांची गुणवत्ता मोठ्या प्रमाणावर कमी होण्याची शक्यता असते.

तसेच वाचा: शुक्राणू संख्या कमी असल्यास गर्भधारणा कशी करावी?

---

कमी AMH लेवलसाठी उपाय

1. लाइफस्टाइल मध्ये सुधारणा:

• नियमित व्यायाम आणि योग्य आहारामुळे हार्मोनल बॅलन्स सुधारता येतो.
• धूम्रपान आणि मद्यपान टाळल्यास ओव्हरीजचे आरोग्य चांगले राहते.

2. सप्लिमेंट्स आणि औषधे:

• CoQ10 आणि DHEA Supplements: हे सप्लिमेंट्स अंड्यांची गुणवत्ता सुधारण्यासाठी फायदेशीर ठरतात.
• विटॅमिन D: कमी AMH असलेल्या महिलांमध्ये विटॅमिन D लेवल वाढवणे उपयुक्त ठरते.

3. ट्रीटमेंट प्लॅन्स:

• Mini IVF: कमी AMH लेवल असलेल्या महिलांसाठी कमी डोस स्टिम्युलेशनचा पर्याय वापरला जातो.
• Egg Freezing: जर महिलेला AMH कमी असल्याचे लवकर समजले, तर ती अंडी फ्रिजिंगचा (Egg Freezing) पर्याय निवडू शकते. यामुळे भविष्यात गरोदर होण्यासाठी ती अंडी वापरता येतात.
• Donor Eggs: कमी AMH लेवलमुळे स्वतःची अंडी तयार न झाल्यास, Donor Eggs चा वापर करून IVF प्रक्रियेमधून गर्भधारणा शक्य आहे.

4. AMH लेवल सुधारण्यासाठी डाएट:

• Antioxidant-rich Foods: जसे की बेरीज्, पालक, आणि नट्स फ्री रॅडिकल्सची हानी कमी करतात.
• फोलेट (Folate) युक्त आहार: हिरव्या पालेभाज्या, संत्री, आणि बीन्सचा आहार फर्टिलिटी सुधारतो.
• प्रोटीनयुक्त आहार: प्रोटीन-युक्त पदार्थ ओव्हरीजच्या कार्यक्षमतेसाठी महत्त्वाचे आहेत.

तसेच वाचा: मेनोपॉज नंतर गर्भधारणा होऊ शकते का?

---

AMH लेवल आणि इतर हार्मोन्सचे सहकार्य

IVF किंवा नैसर्गिक गर्भधारणेची प्रक्रिया केवळ AMH लेवलवर अवलंबून नसते. इतर हार्मोन्सदेखील ओव्हरीजच्या आरोग्याचे आणि संपूर्ण प्रजननक्षमता व्यवस्थापनाचे महत्त्वाचे संकेत देतात. AMH लेवल इतर हार्मोन्ससोबत एकत्रितरीत्या काम करते, ज्यामुळे गर्भधारणेची शक्यता आणि IVF प्रक्रियेचे यश ठरते. खाली या हार्मोन्सची भूमिका सविस्तरपणे समजून घेऊया.

1. FSH (Follicle Stimulating Hormone):

FSH हा पिट्युटरी ग्लँडद्वारे (Pituitary Gland) तयार होणारा हार्मोन आहे, जो अंड्यांच्या वाढीसाठी आणि ओव्ह्युलेशनसाठी (Ovulation) महत्त्वाचा आहे.

FSH आणि AMH यांचा संबंध:

- जर AMH लेवल कमी असेल, तर FSH लेवल वाढण्याची शक्यता जास्त असते. कारण कमी अंड्यांची संख्या असल्याने शरीर जास्त हार्मोन तयार करून ओव्हरीजला उत्तेजित करण्याचा प्रयत्न करते.

- उच्च FSH लेवल सहसा कमी ओव्हेरियन रिझर्व्हचे (Low Ovarian Reserve) निदर्शक असते.

2. Estradiol (E2):

Estradiol हा मुख्य इस्ट्रोजेन हार्मोन आहे, जो अंड्यांच्या परिपक्वतेत आणि गर्भधारणेच्या तयारीत महत्त्वाची भूमिका बजावतो.

AMH आणि Estradiol यांचा संबंध:

- उच्च Estradiol लेवलमुळे AMH आणि FSH लेवलवर परिणाम होऊ शकतो, त्यामुळे हार्मोन्सचे नक्की पातळी जाणून घेण्यासाठी सर्व चाचण्या एकत्र करणे महत्त्वाचे आहे.

- Estradiol लेवल जास्त असल्यास, अंड्यांची गुणवत्ता आणि एंब्रियो विकास यावर परिणाम होऊ शकतो.

3. LH (Luteinizing Hormone):

LH हा ओव्ह्युलेशनची प्रक्रिया सुरू करणारा महत्त्वाचा हार्मोन आहे.

AMH आणि LH यांचा संबंध:

- AMH लेवल जास्त असल्यास, विशेषतः PCOS असलेल्या महिलांमध्ये, LH लेवल वाढलेले दिसते. यामुळे अनियमित ओव्ह्युलेशन होऊ शकते.

- कमी AMH लेवल असलेल्या महिलांमध्ये LH लेवल सामान्य राहण्याची शक्यता जास्त असते.

4. Progesterone:

Progesterone हा हार्मोन गर्भधारणेच्या नंतरच्या टप्प्यांमध्ये गर्भाशयाच्या अस्तराला (Uterine Lining) तयार ठेवण्यासाठी महत्त्वाचा असतो.

AMH आणि Progesterone यांचा संबंध:

- AMH लेवल कमी असल्यास Progesterone लेवल कमी असण्याची शक्यता असते, ज्यामुळे गर्भाची रुजवण अडचणीत येऊ शकते.

- IVF प्रक्रियेत अंड्यांची उत्तम गुणवत्ता मिळाल्यानंतर योग्य प्रमाणात Progesterone देऊन गर्भाशयाच्या अस्तराची जाडी वाढवली जाते.

5. Testosterone:

Testosterone पुरुष हार्मोन असल्याचे सामान्यतः मानले जाते, पण स्त्रियांमध्येही त्याचे योग्य प्रमाण असणे आवश्यक आहे.

AMH आणि Testosterone यांचा संबंध:

- जास्त AMH लेवलसह महिलांमध्ये Testosterone लेवल जास्त असल्यास PCOS असण्याची शक्यता वाढते.

- कमी AMH लेवल असल्यास Testosterone लेवल कमी होऊन अंड्यांच्या गुणवत्तेवर परिणाम होतो.

6. Thyroid Hormones:

थायरॉईड हार्मोन्स (T3 आणि T4) प्रजननक्षमता आणि ओव्हरीजच्या कार्य���्षमतेवर अप्रत्यक्षपणे प्रभाव टाकतात.

AMH आणि Thyroid Hormones यांचा संबंध:

- थायरॉईडच्या समस्येमुळे AMH लेवल कमी होऊ शकतो. विशेषतः Hypothyroidism (थायरॉईडचे कमी प्रमाण) असल्यास फर्टिलिटीवर नकारात्मक परिणाम होतो.

- Hyperthyroidism (थायरॉईडचे जास्त प्रमाण) असल्यास हार्मोन्सचे संतुलन बिघडते, ज्यामुळे गर्भधारणेची शक्यता कमी होते.

सर्व हार्मोन्स एकमेकांशी समन्वय साधून काम करतात. जर एखाद्या हार्मोनचे प्रमाण बिघडले, तर ते इतर हार्मोन्सवरही परिणाम करू शकते. IVF प्रक्रियेसाठी AMH, FSH, LH, Estradiol, आणि Progesterone यांची चाचणी करून डॉक्टर संपूर्ण चित्र समजून घेतात आणि योग्य ट्रीटमेंट प्लॅन तयार करतात.

तसेच वाचा: PCOS चा प्रभाव: PCOS सह गर्भधारणा कशी करावी?

—

AMH लेवलसंबंधी चुकीच्या धारणा

1. AMH कमी म्हणजे प्रेग्नन्सी अशक्य:

हे खरे नाही. कमी AMH लेवल असूनही योग्य उपचाराद्वारे महिलांना गरोदर राहता येते.

2. फक्त AMH वर यश ठरते:

AMH लेवल महत्त्वाची आहे, पण वय, ओव्हरीजचा प्रतिसाद, आणि हार्मोनल हेल्थ देखील IVF प्रक्रियेच्या यशासाठी महत्त्वाची भूमिका बजावतात.

3. AMH लेवल वाढवता येत नाही:

योग्य ट्रीटमेंट, आहार, आणि लाइफस्टाइल बदलांद्वारे AMH लेवल सुधारता येतो, पण यासाठी वेळ आणि संयम आवश्यक असतो.

—--

निष्कर्ष -

AMH लेवल ही IVF प्रक्रियेसाठी महत्त्वाचा घटक आहे. कमी AMH लेवल म्हणजे गर्भधारणेची शक्यता पूर्णतः संपली असे नाही, योग्य उपचार, आहार, आणि डॉक्टरांचा सल्ला घेतल्यास गर्भधारणेचा मार्ग सुकर होतो. AMH टेस्ट आणि वैद्यकीय सल्ल्याद्वारे IVF प्रक्रियेच्या यशस्वितेसाठी पावले उचलता येऊ शकतात.

IVF आणि वंध्यत्वाविषयी अधिक माहितीसाठी तज्ज्ञ डॉक्टरांचा सल्ला घ्या. योग्य ट्रीटमेंट प्लॅनद्वारे तुमच्या स्वप्नातील बाळाला प्रत्यक्षात आणण्यासाठी आम्ही तुमच्यासोबत आहोत!

तुमचे मातृत्वाचे स्वप्न आता आम्ही करू पूर्ण..!